كوردستان: سپارتا بچووكه‌كه‌ی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌رِاست

 
مایكڵ نایتس، لێكۆڵه‌ر له‌ سه‌نته‌ری واشنتن بۆ سیاسه‌تی رۆژهه‌ڵاتی نزیك، پسپۆرِی سیاسه‌ت و ئاسایشی عێراق، وتارێكی له‌ سایتی ئینگلیزی ئه‌لجه‌زیره‌ بڵاو كردۆته‌وه‌ به‌ ناونیشانى " كوردستانى عێراق: سپارتاى بچووكى داهاتووى رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌رِاست". له‌م وتاره‌دا نوسه‌ر باس له‌ هه‌وڵه‌كانى كورد بۆ به‌ده‌ست هێنانى هاوكارى راسته‌وخۆى سه‌ربازى و ئاسایشى ئه‌مریكا ده‌كات و ئاماژه‌ بۆ ئه‌و زه‌مینه‌یه‌ ده‌كات كه‌ ئه‌گه‌ره‌كانى ئه‌و هاوكاریه‌ ئاسانتر ده‌كه‌ن. نوسه‌ر به‌راوردێكى ژماره‌یی ده‌كات له‌ نێوان ئه‌و برِه‌ پاره‌یه‌ى ئه‌مریكا بۆ بونیادنانى چه‌ند لیوایه‌كى پێشمه‌رگه‌ له‌ گه‌ڵ زیاتر له‌ سه‌د لیواى سوپاى عێراق خه‌رجى كردبوو.
 

ئاماده‌کردنی: هێمن میرانى

 
Little Sparta
سپارتاى بچووك ماناى چیه‌؟ نوسه‌ر بۆچى ئه‌م ناوه‌ى كردۆته‌ ناونیشانى وتاره‌كه‌ى و هه‌رێمى كوردستان ده‌بێته‌ چ ئه‌كته‌رێكى رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌رِاست؟ ئایا ئه‌و سپارتا بچووكه‌ خێر بۆ وڵاتى ئێمه‌ ده‌هێنێ یان شه‌رِ؟ نوسه‌ر له‌ سه‌ره‌تاى وتاره‌كه‌دا باسى ئه‌م ده‌سته‌واژه‌یه‌ ده‌كات و ده‌نوسێ "سپارتای بچووك، ئه‌و ده‌سته‌واژه‌یه‌ كه‌  گه‌وره‌ به‌رپرسانی وه‌زاره‌تی به‌ر‌گری ئه‌مریكا وه‌كو ستایش بۆ نرخاندنی هاوبه‌شه‌ سه‌ربازیه‌كانیان به‌كاری ده‌هێنن.  ئه‌م سپارتایه‌ هێمایه‌ بۆ  بۆ ده‌وڵه‌ته‌ شاری سپارتا له‌ یۆنانی كۆن كه‌ به‌ سوپا بچووك و به‌هێزه‌كه‌ی به‌ناوبانگ بوو. له‌م دواییانه‌ ئه‌م ده‌سته‌واژه‌یه‌ بۆ ئیمارات به‌كار هێندراوه‌. هه‌رێمی كوردستانی عێراقیش ئێستا رۆڵیكی گرنگ ده‌گێرێ بۆ ئه‌وه‌ی ببێته‌ سپارتای بچووكی ئاینده‌یی له‌ رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌رِاست".

مایكڵ نایتس

پێگه‌ى جوگرافى كوردستان
ئاشكرایه‌ كه‌ حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان ده‌مێكه‌ هه‌وڵ ده‌دات كه‌ په‌یوه‌ندییه‌ سیاسى و سه‌ربازییه‌كانى له‌ گه‌ڵ دونیاى ده‌ره‌وه‌ پێش بخات، ئه‌م هه‌وڵانه‌ له‌ دواى شه‌رِى داعش په‌ره‌یان سه‌ندووه‌ و كاتى باشترى داوه‌ته‌ ده‌ست كوردستان تا به‌ ده‌نگێكى دلێرانه‌تر داواى هاوكارى سه‌ربازى بكات. نوسه‌ر باس له‌ سه‌ردانى شاندى باڵاى كوردستان ده‌كات بۆ ئه‌مریكا و ده‌نووسێ " ئه‌م هه‌فته‌یه‌ شاندێكی پایه‌ به‌رزی كوردی له‌ واشنتنن بۆ ئه‌وه‌ی لۆبی له‌ گه‌ڵ سه‌ركرده‌كانی كۆنگرێس و ناوه‌نده‌كانی بیركردنه‌وه‌ بكه‌ن له‌ پێناوى ئه‌وه‌ی پاڵپشتی بۆ په‌یوه‌ندی توندوتۆڵی سه‌ربازی له‌ نێوان ئه‌مریكا و هه‌رێمی كوردستانی عێراقدا بدۆزنه‌وه‌". پێگه‌ى ئێستاى هه‌رێمى كوردستان له‌ رووى جوگرافى سیاسییه‌وه‌ كه‌وتۆته‌ ناوچه‌یه‌ك كه‌ ده‌توانرێ لێیه‌وه‌ پاڵپشتى بۆ شه‌رِى دژه‌ داعش دابین بكرێ، خاڵێكى گرنگى نێو نوسینه‌كه‌یه‌ " ئێستا كوردستانی عێراق وا ده‌بێته‌ ناوچه‌یه‌كی‌بێ هاوتا‌بۆ ئۆپه‌راسیۆنه‌كانی رۆژئاوا له‌ دژی ده‌وڵه‌تی ئیسلامی له‌ عێراق و شام. هه‌رێمى كوردستان بناغه‌یه‌كی ئه‌منی پێشكه‌شى هاوپه‌یمانان ده‌كات كه‌ له‌ رێگه‌یه‌وه‌ ده‌توانرێ به‌ ئاسانی ده‌ستیان بگاته‌ موسڵ، رۆژهه‌ڵاتی سوریا و زیاتر له‌ هه‌زار كیلۆمه‌تر له‌و هێله‌ سنووریانه‌ی داعش له‌ عێراقدا له‌ گه‌ڵ هه‌رێم هه‌یه‌تی".
 

فشارى ناوخۆیی له‌ ئه‌مریكا
زۆرن ئه‌و لایه‌نانه‌ى داوا له‌ ئیداره‌ى ئۆباما ده‌كه‌ن كه‌ ئه‌و دوو دڵیه‌ سیاسیه‌ى له‌ گه‌ڵ كوردستان په‌یرِه‌وى ده‌كات بیرِه‌وێنێته‌وه‌، هه‌ندێ له‌م لایه‌نانه‌ له‌ نێو خودى ده‌زگاكانى دروستكردنى برِیارن له‌ ئه‌مریكا. نوسه‌ر نمونه‌ به‌ دوو هه‌وڵى سیناتۆره‌كانى ئه‌مریكا ده‌دات كه‌ پرِۆژه‌ برِیاریان له‌مباره‌یه‌وه‌ پێشكه‌ش كردووه‌: " له‌ ده‌ى نۆڤه‌مبه‌ر، سه‌رۆكى كۆمیته‌ى كاروبارى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى ئه‌مریكا، سیناتۆر ئێد رۆیس، برِیارى ناسراو به‌ " هه‌ستى كۆنگرێس"ى ئاماده‌كرد كه‌ داوا له‌ سه‌رۆكى ئه‌مریكا باراك ئۆباما ده‌كات كه‌ راسته‌وخۆ چه‌كى پێشكه‌وتوو، راهێنان و خزمه‌تى به‌رگرى به‌ خێرایی و له‌سه‌ر بنه‌مایه‌كى كاتى پێشكه‌شى حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان بكات. ئه‌م هه‌وڵه‌ راسته‌وخۆ داوا له‌ سه‌رۆك ده‌كات كه‌ ره‌زامه‌ندى بفه‌رمێ به‌ پێدانى چه‌كى دژه‌ تانك، ئۆتۆمبێڵى سه‌ربازى گولله‌ نه‌برِ، چه‌كى دوور هاوێژ و فیشه‌ك و ته‌قه‌مه‌نى، و پێداویستیه‌كانى په‌یوه‌ندى و خۆپارێزى و كڵاوى گولله‌ نه‌برِ و هه‌رچى هه‌ماهه‌نگى و هاوكارى سه‌ربازى دیكه‌ هه‌یه‌ كه‌ سه‌رۆك به‌ پێویستى ده‌زانێ بۆ ماوه‌ى سێ ساڵ". نوسه‌ر ئاماژه‌ بۆ هه‌وڵێكى دیكه‌ش ده‌كات و ده‌نووسێ " پرۆژه‌ قانونێكى دیكه‌ى هاوشێوه‌ له‌ مانگى ئه‌یلۆل له‌ لایه‌ن سیناتۆر دانا رۆهرابه‌چه‌ ئاماده‌كراوه‌ و ئێستا چاوه‌رِێى ئه‌وه‌ ده‌كات كه‌ لێژنه‌ى په‌یوه‌ندییه‌كانى ده‌ره‌وه‌ پێداچوونه‌وه‌ى بۆ بكه‌ن". ئایا ئه‌م هه‌وڵانه‌ له‌ رووى قانونیه‌وه‌ ده‌توانن ئیداره‌ى ئه‌مریكا ناچار بكه‌ن هه‌ڵوێسته‌كانى بگۆرِێ؟ نوسه‌ر ده‌ڵێ " ئه‌م هه‌وڵانه‌ حكومه‌تى ئه‌مریكا ناچار ناكه‌ن كه‌ هه‌ڵوێسته‌كانى بگۆرِێ، به‌ڵام ده‌چنه‌ پاڵ ئه‌و ده‌نگه‌ به‌رزانه‌ى داوا له‌ ئیداره‌ى ئه‌مریكا ده‌كه‌ن كه‌ پێداچوونه‌وه‌ به‌ سیاسه‌تى خۆپارێزى به‌رامبه‌ر به‌ هه‌رێمى خۆرێبه‌رى كوردستان له‌ عێراق بكات".
 

ژماره‌كان خۆیان به‌ڵگه‌ن و قسه‌ ده‌كه‌ن
به‌ به‌راورد به‌و پاره‌ زۆره‌ى لێى خه‌رج كراوه‌، به‌و چه‌كه‌ مۆدێرنانه‌ى بۆ كرِدراوه‌ و راهێنانى له‌سه‌ر كراوه‌، سوپاى عێراق زۆر شه‌رمه‌زارانه‌ له‌ شه‌رِى دژه‌ داعشدا دێته‌ به‌رچاو. نوسه‌ر ئه‌و ژمارانه‌ ده‌خاته‌ روو كه‌ ئه‌مریكا له‌ بونیادنانى سوپاى عێراق و چه‌ند لیوایه‌كى پێشمه‌رگه‌ خه‌رجى كردوون. سه‌ره‌تا نوسه‌ر هه‌وڵه‌كانى ئێستاى سه‌رۆك ئۆباما بۆ راهێنانى سوپاى عێراق و پێشمه‌رگه‌ باس ده‌كات و ده‌نوسێ " له‌ حه‌وتى نۆڤه‌مبه‌ر، سه‌رۆك ئۆباما داواى له‌ كۆنگرێس كرد كه‌ ره‌زامه‌ندى بده‌ن له‌سه‌ر خه‌رج كردنى برِى 1.6 ملیار دۆلار بۆ راهێنانى نۆ لیواى سوپاى عێراق و 3 لیواى پێشمه‌رگه‌ وه‌كو ئاماده‌كارى بۆ هه‌وڵه‌كانى ئازادكردنى موسڵ له‌ ساڵى 2015. شوێنى ئه‌و راهێنانه‌ ئه‌مریكیه‌ ده‌ست نیشان كراوه‌ له‌ فرِۆكه‌خانه‌ى باشور له‌ نزیك شارۆچكه‌ى هه‌ریر له‌ هه‌رێمى كوردستانى عێراق". دواتر دێته‌ سه‌ر به‌راوردكارى نێوان ئه‌و برِه‌ پاره‌یه‌ى ئه‌مریكا له‌ سوپاى عێراق و پێشمه‌رگه‌ى خه‌رج كردووه‌ و ئه‌و به‌راورد كاریه‌ش وه‌كو كارتێكى به‌هێز ده‌بینێ كه‌ به‌ ده‌ست كورده‌وه‌ كه‌ داوا له‌ ئه‌مریكا بكه‌ن به‌ سیاسه‌تى سه‌ربازى خۆى به‌رامبه‌ر به‌ پێشمه‌رگه‌دا بچێته‌وه‌ و سه‌خاوه‌تى زیاتر پیشان بدات. نوسه‌ر ده‌ڵێ " كورده‌كان ده‌یانه‌وێ ئه‌مریكا راهێنان به‌ هێزى زیاترى پێشمه‌رگه‌ بكات، بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ چیرۆكى باشیان هه‌یه‌ كه‌ بۆ یاسا دانه‌رانى ئه‌مریكاى بگێرِنه‌وه‌. له‌ ساڵى 2003 تا 2011، ئه‌مریكا هاوكارى حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستانى كرد بۆ ئه‌وه‌ى هه‌شت لیواى پێشمه‌رگه‌ پێش بخه‌ن، بۆ ئه‌م پرۆسه‌یه‌ ئه‌مریكا ته‌نیا به‌ برِى 92 ملیۆن دۆلار هاوكارى پێشكه‌ش كرد. له‌ به‌رامبه‌ردا، 109 لیواى سوپاى عێراقى فیدراڵى بونیادنا كه‌ تێچووه‌كه‌ى زیاتر له‌ 25 ملیار دۆلار بوو!. تێكرِاى ئه‌و بره‌ پاره‌یه‌ى له‌ هه‌ر لیوایه‌كى پێشمه‌رگه‌ خه‌رج كراوه‌ نزیكه‌ى 11.5 ملیۆن دۆلار بوو له‌ كاتێك ئه‌و برِه‌ى بۆ هه‌ر لیوایه‌كى سوپاى عێراق خه‌رج كراوه‌ 229.3 ملیۆن دۆلار بووه‌". نوسه‌ر پاش ئه‌و به‌راورده‌ ژماره‌ییه‌، دۆخى ئێستاى به‌ره‌كانى شه‌رِ به‌راورد ده‌كات و ده‌نوسێ "ئه‌مرِۆ، ئه‌و هه‌شت لیوایه‌ى پێشمه‌رگه‌ كه‌ به‌ هاوكارى ئه‌مریكى بونیاد نراون ساغ و چالاكن. له‌ به‌رامبه‌ردا چاره‌گێكى سوپاى عێراق هه‌ڵوه‌شایه‌وه‌".
 

هه‌ستیارى له‌ مامه‌ڵه‌ى راسته‌وخۆ
نوسه‌ر ده‌ڵێ ئه‌مریكا هاوكارى پێشكه‌شى پێشمه‌رگه‌ ده‌كات چونكه‌ "پێشمه‌رگه‌، كه‌ هێزی چه‌كداری كوردستانه‌، به‌رده‌وام جێگه‌ی متمانه‌ و سه‌رسامی هێزه‌كانی ئه‌مریكا بووه‌". ئه‌و دوو قۆناغ له‌ هه‌ماهه‌نگى نێوان ئه‌مریكا و كوردستان له‌ رووى سه‌ربازیه‌وه‌ باس ده‌كات " له‌ ئێستادا، واشنتن به‌رده‌وامه‌ له‌ پێشكه‌ش كردنی چه‌ك و راهێنان بۆ هه‌رێمی كوردستان ئه‌مه‌ش ته‌نیا دوای راوێژ و ره‌زامه‌ندی وه‌زاره‌تی به‌رگری عێراق. له‌ رابردوو، پرسی سه‌روه‌ری عێراقه‌وه‌، ده‌رفه‌تى دابووه‌ به‌غدا كه‌ هه‌ماهه‌نگیه‌ ئاسایشیه‌كانى نێوان ئه‌مریكا و كورد هه‌ندێ جار دوابخات و هه‌ندێ جاریش رایبگرێ". دیاره‌ هێشتا په‌یوه‌ندى سه‌ربازى راسته‌وخۆى نێوان هه‌رێمى كوردستان و ئه‌مریكا بابه‌تێكى هه‌ستیار، چونكه‌ وه‌كو نوسه‌ر ده‌ڵێ "نه‌یارانى پرسى هاوكارى سه‌ربازى راسته‌وخۆى ئه‌مریكا بۆ كوردستان ده‌ڵێن ئه‌م هه‌نگاوه‌ به‌ بێ ره‌زامه‌ندى به‌غدا ده‌بێته‌ هۆى خێراكردنى پرۆسه‌ى پارچه‌ پارچه‌ بوونى عێراق. نمونه‌ش به‌وه‌ دێننه‌وه‌ كه‌ ئه‌مه‌ ده‌بێته‌ پێشینه‌ بۆ ناوچه‌ سونیه‌كانى عێراق كه‌ چه‌ك و راهێنان و هاوكارى سه‌ربازى راسته‌وخۆ له‌ ده‌وڵه‌تانى دراوسێ وه‌ربگرن". هه‌ستیارى حكومه‌تى تازه‌ ده‌ست به‌كاربووى عێراق به‌ لاى ئه‌مریكا بێگومان یه‌كێكى دیكه‌یه‌ له‌ به‌ربه‌سته‌كان، به‌ تایبه‌ت كه‌ وه‌زیرى نوێى به‌رگرى عێراق خۆى وه‌كو پیاوى ده‌وڵه‌تى پیشان ده‌دات و وه‌كو دژه‌ كورد خۆى نمایش نه‌كردووه‌ هێشتا. نوسه‌ر ده‌ڵێ " حكومه‌تى ئه‌مریكا هه‌روه‌ها ره‌نگه‌ دوو دڵ بێ له‌ لاوازكردنى وه‌زیرى نوێى به‌رگرى خالد ئه‌لعوبێدى كه‌ عه‌ربێكى سوننى خه‌ڵكى موسڵه‌ و سه‌ردانى وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه‌ى هه‌رێمى كوردستانى كرد له‌ 3 ى نۆڤه‌مبه‌ر بۆ گفتوگۆكردن له‌ سه‌ر ئۆپه‌راسیۆنى هاوبه‌ش. تا ئێستا، عوبێدى پاڵپشتى پلانى ئه‌مریكاى كردووه‌ بۆ راهێنان كردن به‌ چه‌ند لیوایه‌كى پێشمه‌رگه‌ و هه‌روه‌ها پشتگیرى ئاماده‌یی ئه‌ڵمانیا بۆ پێدانى پێداویستیه‌كانى دوو لیواى پێشمه‌رگه‌ى كردووه‌، كه‌ به‌شێكى ئه‌و هاوكارییانه‌ گه‌یشتونه‌ته‌ هه‌ولێر به‌ بێ ئه‌وه‌ى به‌غدا هیچ كێشه‌یه‌كى بۆ دروست بكا". له‌ گه‌ڵ ئه‌و هه‌ستیاریانه‌ش، نوسه‌ر هێشتا هه‌ندێ چرپه‌ ده‌داته‌ گوێى ئه‌مریكا كه‌ بۆ سه‌ركه‌وتنى زیاتر به‌سه‌ر داعش ده‌بێ هاوكارى زیاتر پێشكه‌شى پێشمه‌رگه‌ بكرێ. له‌مباره‌یه‌وه‌ ده‌ڵێ " ره‌نگه‌ كورد بتوانن له‌ رێى پێشكه‌شكردنى هاوكارى و هه‌ماهه‌نگى زیاتر گومانه‌كانى ئه‌مریكا برِه‌وێننه‌وه‌، به‌ڵام هه‌ر جۆره‌ پێشكه‌وتنێكى ئاینده‌یی بۆ ئه‌وه‌ى چوارده‌ورى موسڵ بگرن یان رێگرى له‌ هاتوچۆى تیرۆریسته‌كان به‌ درێژایی سنوورى عێراق و سوریا بكه‌ن وه‌ستاوه‌ته‌ سه‌ر هاوكارى سه‌ربازى و راهێنانى ئه‌مریكیه‌كان. هه‌روه‌ها كورده‌كان پێویستیان به‌ راهێنانى ئه‌و دوو لیوایه‌ تازه‌یه‌ى سوپاى عێراق هه‌یه‌ كه‌ تازه‌ له‌ كارمه‌نده‌ رزگاربووه‌كانى لیوا هه‌ڵوه‌شاوه‌كانى سوپا و پۆلیسى عێراق دروست كراونه‌ته‌وه‌".
 

ده‌وڵه‌تى رانه‌گه‌یه‌ندراو
نوسه‌ر باس له‌ هه‌وڵه‌كانى هه‌رێمى كوردستان ده‌كات بۆ ئه‌وه‌ى له‌ رووى سه‌ربازى و ئابوریه‌وه‌ سه‌ربه‌خۆیی زیاتر به‌ ده‌ست بهێنێ كه‌ هه‌رێم ده‌كاته‌ ده‌وڵه‌تێكى رانه‌گه‌یه‌ندراوى كه‌م كێشه‌ له‌ نێو هاوكێشه‌ جه‌نجاڵه‌ هه‌رێمیه‌كاندا. نوسه‌ر ده‌ڵێ " سوود وه‌رگرتن له‌م پێشكه‌وتنانه‌، ره‌نگه‌ وا بكات كه‌ هه‌ولێر په‌یوه‌ندى راسته‌وخۆى ئاسایشى زیاترى له‌ گه‌ڵ ئه‌مریكا و وڵاتانى دیكه‌ى هاوپه‌یمانى رۆژئاوایی پێشبخات. ئه‌مه‌ش ده‌بێته‌ ئاماژه‌یه‌كى دیكه‌ى گرنگ له‌سه‌ر رێگه‌ى سه‌ربه‌خۆ بوونێكى دیفاكتۆ ( ئه‌مرى واقیع). له‌ پاڵ په‌یوه‌ندییه‌ ئه‌منیه‌كان له‌ گه‌ڵ ده‌وڵه‌تانى بێگانه‌، حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان له‌ هه‌نگاوه‌كانى به‌رده‌وامه‌ بۆ سه‌ربه‌خۆیی ئابورى. رێكه‌وتنامه‌ى كاتى هاوبه‌شى داهاتى نه‌وت كه‌ رۆژى 14 ى نۆڤه‌مبه‌ر له‌ نێوان نێچیرڤان بارزانى سه‌رۆك وه‌زیرانى حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان و عادل عه‌بدولمه‌هدى وه‌زیرى نه‌وتى عێراق واژوو كرا، ئاماژه‌یه‌كه‌ كه‌ به‌غدا به‌ ناچارى وا ده‌بینێ كه‌  به‌ هه‌ماهه‌نگى نه‌وتى هه‌رێمى كوردستان و كه‌ركوك ره‌وانه‌ى ده‌ره‌وه‌ بكه‌ن باشتره‌ له‌ ئه‌وه‌ى به‌رده‌وام بێ له‌ ئابڵوقه‌ى ئابورى له‌ دژى هه‌ولێر". نوسه‌ر پێشبینى خۆى ده‌خاته‌ روو كه‌ به‌غدا رازى ده‌بێ كوردستان برِێكى زۆرى نه‌وت سه‌ربه‌خۆیانه‌ ره‌وانه‌ى ده‌ره‌وه‌ بكات و ده‌نوسێ " هه‌رچه‌نده‌ پێ ده‌چێت گفتوگۆى زه‌حمه‌ت بێنه‌ پێشه‌وه‌ ده‌رباره‌ى پرۆژه‌ بودجه‌ى 2015، به‌ڵام دۆخه‌كه‌ زیاتر له‌وه‌ ده‌چێ كه‌ به‌ شێوه‌ى نا راسته‌وخۆ رێگه‌ به‌ كورد بدرێ كه‌ سه‌ربه‌خۆیانه‌ نزیكه‌ى نیو ملیۆن به‌رمیل نه‌وت رۆژانه‌ ره‌وانه‌ى ده‌ره‌وه‌ بكه‌ن له‌ ساڵى داهاتوو. حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان ئێستا قانونى قه‌رزى دارایی ئاماده‌ ده‌كات كه‌ ده‌بێته‌ پاڵپشتى بۆ هه‌وڵه‌كانى وزه‌ و رێگه‌ى پێ ده‌دات كه‌ قه‌رز له‌ بانكى نێوده‌وڵه‌تى بكات و داهاتى نه‌وت وه‌كو گه‌ره‌نتى بۆ ئه‌مه‌ به‌كار بهێنێ". به‌لاى نوسه‌ر راهێنانى سه‌ربازى و چه‌كى ئه‌مریكى و رۆژئاوایی و سه‌ربه‌خۆیی دارایی كوردستان ده‌كاته‌ ده‌وڵه‌تێكى رانه‌گه‌یه‌ندراو كه‌ هه‌م بۆ كورد له‌ ئێستادا باشه‌ و هه‌م درِدۆنگى هێزه‌ هه‌رێمیه‌كانیش كه‌م ده‌كاته‌وه‌. له‌مباره‌یه‌وه‌ له‌ كۆتایی وتاره‌كه‌یدا نوسیویه‌تى " ئه‌م هه‌نگاوانه‌ خۆى له‌ خۆیدا بوونه‌ ده‌وڵه‌ته‌ به‌ ناوێكى دیكه‌، كه‌ ره‌نگه‌ بۆ كورده‌كان به‌ ره‌چاوكردنى دۆخى ئێستا ئه‌مه‌نده‌ به‌س بێ. هه‌روه‌ها ره‌نگه‌ هێزه‌ هه‌رێمیه‌كانیش ئه‌م جۆره‌ فۆرموله‌یه‌ كه‌متر به‌ هه‌رِه‌شه‌ بزانن له‌ ده‌وڵه‌تێكى كوردى سه‌ربه‌خۆى ته‌واو".
………………………………………………………………
ئه‌م راپۆرته‌ له‌ رۆژنامه‌ی خه‌بات رۆژی 26 ی نۆڤه‌مبه‌ر بڵاو بۆته‌وه‌

له‌ ئه‌زموونى به‌ریتانیاوه‌

هه‌ندێ پێشنیار بۆ وه‌زاره‌تى ناوخۆ ده‌رباره‌ى ریفۆرم له‌ سیستمى هاتۆچۆ

هێمن میرانى

پێشه‌كى

من پسپۆرى ئه‌و بواره‌ نیم، به‌ڵام به‌ هۆى ئه‌وه‌ى ساڵێك و چه‌ند مانگێكه‌ ئۆتۆمبێڵ لێره‌ لێده‌خورِم دواى ئه‌وه‌ى مۆڵه‌تى شوفێرى به‌ریتانیام به‌ ده‌ستهێنا، به‌ پێویستى ده‌زانم هه‌ندێ سه‌رنجى گشتى بخه‌مه‌ به‌رده‌ست لایه‌نى په‌یوه‌نددار به‌ ئومێدى ئه‌وه‌ى به‌شدار بم له‌ هه‌وڵه‌كانى كه‌مكردنه‌وه‌ى كاره‌ساتى ئۆتۆمبێل كه‌ زیانى گیانى و ماددى گه‌وره‌ به‌ وڵاته‌كه‌مان ده‌گه‌یه‌نن.  بۆ ئه‌وه‌ى له‌ سه‌ره‌تاوه‌ خوێنه‌ر به‌ هه‌ڵه‌ نه‌چێته‌ ژووره‌وه‌، مه‌به‌ست ئه‌وه‌ نیه‌ كه‌ كوردستان و به‌ریتانیا به‌راورد بكرێن، به‌ڵام بۆ بونیادنانى سیستمى هاتوچۆى هاوچه‌رخ ده‌بێ هه‌وڵ بدرێ سوود له‌ ئه‌زموونى سه‌ركه‌وتوو وه‌ربگیرێ و لێكۆڵینه‌وه‌ له‌و كه‌لێنانه‌ بكرێ كه‌ كاره‌ساتى هاتوچۆ زیاتر ده‌كه‌ن. ئه‌م نوسینه‌ هه‌وڵێكى سه‌ره‌تاییه‌ وه‌كو هاوڵاتیه‌ك كه‌ خه‌مى خه‌ڵك و سامانى گشتى وڵاته‌كه‌یه‌تى.

سه‌رمایه‌ى نیشتیمانى

به‌ له‌به‌رچاوگرتنى ئه‌و ئامارانه‌ى له‌ چه‌ند ساڵى رابردوو ده‌رباره‌ى قوربانیه‌كانى كاره‌ساتى هاتوچۆ له‌ كوردستان بڵاو ده‌بنه‌وه‌، ده‌بێ هه‌ست به‌و راستیه‌ بكه‌ین كه‌ سیستمى هاتۆچۆى وڵاتى ئێمه‌ كێشه‌ى گه‌وره‌ى هه‌یه‌ كه‌ بۆته‌ هۆى له‌ ده‌ست گیانى هه‌زاران هاوڵاتى كه‌ سه‌رمایه‌ى گه‌وره‌ى نیشتیمانین و له‌ پاڵ ئه‌و زیانه‌ گیانیه‌ گه‌ورانه‌، زیانى ئابورى گه‌وره‌ش به‌ گوزه‌رانى خه‌ڵك كه‌وتووه‌. لێره‌دا جێى خۆیه‌تى كه‌ توێژینه‌وه‌ى ورد ده‌رباره‌ى هۆكاره‌كانى زیادبوونى قوربانیه‌كانى هاتوچۆ له‌ كوردستان بكرێ بۆ ئه‌وه‌ى ده‌ست نیشانى هۆكاره‌كان بكرێ كه‌ چه‌نده‌یان په‌یوه‌ندى به‌ خراپى رێگا و بان و چه‌نده‌ش هۆكارى كه‌مئه‌زوونى و سه‌ره‌رِۆیی شوفێره‌كانه‌ له‌ كوردستان. ئه‌گه‌رچى من هیچ دیراسه‌یه‌كى وردم له‌م بواره‌دا له‌به‌رده‌ستدا نیه‌، به‌ڵام بێ هیچ گومانێك رێژه‌یه‌كى دیارى ئه‌و سه‌ركێشیانه‌ى هاتوچۆ په‌یوه‌ندیان به‌ شوفێره‌كان و تیژرِۆییه‌وه‌ هه‌یه‌، په‌یوه‌ندییان به‌ لاوازى ئاستى هۆشیارى و سه‌لامه‌تى و خۆپارێزیه‌وه‌ هه‌یه‌. هه‌روه‌ها په‌یوه‌ندیان به‌ خراپى سیستمى پێدانى مۆڵه‌تى شوفێرى و چاودێریه‌وه‌ هه‌یه‌. بۆ ئه‌وه‌ى به‌شدار بم له‌ كه‌مكردنه‌وه‌ى ئه‌و كاره‌ساتانه‌، هه‌ندێ پێشنیار ده‌كه‌م كه‌ ده‌كرێ له‌ ئه‌زموونى هاتوچۆى به‌ریتانیه‌وه‌ فێر بین.

مۆڵه‌تى شوفێرى

ئه‌و زانیاریانه‌ى ده‌رباره‌ى سیستمى پێدانى مۆڵه‌تى شوفێرى له‌ كوردستان هه‌مه‌ هى 2004 – 2005 ه‌ كه‌ من مۆڵه‌تى شوفێریم وه‌رگرت، باوه‌رِ ناكه‌م گۆرِانكارى زۆر جه‌وهه‌رى به‌سه‌ر ئه‌و سیستمه‌دا هاتبێ.  له‌ رووى تیرۆرییه‌وه‌ تاقیكردنه‌وه‌كانى مۆڵه‌تى شوفێرى له‌ كوردستان زۆر هه‌ژارن، به‌ چه‌ند پرسیارێكى كه‌م، كه‌ نازانم ژماره‌یان چه‌نده‌، شوفێر ده‌توانێ له‌ به‌ریان بكات و له‌ تاقى كردنه‌وه‌ ده‌ربچێ. ئه‌و دیووه‌ تیۆرییه‌ كه‌مترین زانیاریى پێویستى ده‌رباره‌ى شوفێرى و پێداویستیه‌كانى سه‌لامه‌تى تێدایه‌. لێره‌ له‌ به‌ریتانیا به‌شى تیۆرى تاقی كردنه‌وه‌ى وه‌رگرتنى مۆڵه‌تى شوفێرى 1000 پرسیاره‌، ده‌بێ هه‌ر هه‌زارى بزانی و خۆتى بۆ ئاماده‌ بكه‌یت چونكه‌ له‌وه‌ 50 پرسیار دێته‌وه‌ و ده‌بێ 43 ت راست بێ بۆ ئه‌وه‌ى به‌ ده‌رچوو حساب بكرێی. ئه‌و به‌شه‌ تیۆرییه‌ زانیارى ئه‌وه‌نده‌ وردى تێدایه‌ كه‌ به‌ راستى وه‌كو ئه‌وه‌ وایه‌ برِوانامه‌یه‌ك له‌ سه‌لامه‌تى وه‌ربگرى. براده‌رێكى دكتۆرم ده‌یگوت له‌ كوردستان زۆر جار كاتێك رووداوێكى هاتوچۆ دروست ده‌بێ، برینداره‌كه‌ تا ده‌گه‌یه‌ندرێته‌ نه‌خۆشخانه‌ گیان له‌ ده‌ست ده‌دات، چونكه‌ ده‌خرێته‌ پشته‌وه‌ى پیكاب و كه‌سیشمان هۆشیارى چۆنیه‌تى مامه‌ڵه‌ كردنمان نیه‌ له‌گه‌ڵ كه‌سى بریندارى رووداوى هاتوچۆ. ئه‌و به‌شه‌ تیۆرییه‌ى سیستمى هاتوچۆى به‌ریتانیا زۆر به‌ فراوانى و به‌ وردى شوفێر ئامۆژگارى ده‌كات و فێرى ده‌كات چۆن مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌و شوفێر و كه‌سانه‌ بكات كه‌ له‌سه‌ر رێگه‌ ده‌یان بینێ له‌ كاتى بوونى رووداوى هاتوچۆ. جا ئه‌مه‌ یه‌كێكه‌ له‌و نمونانه‌ كه‌ ده‌كرێ سوود له‌ به‌شه‌ تیۆرییه‌كى به‌ریتانیا وه‌ربگیرێ به‌و جۆره‌ى بگونجێندرێ له‌ گه‌ڵ كوردستان.

هه‌رچى به‌شى لێخۆرین و كرداریه‌، له‌ كوردستان زۆر بایه‌خى نیه‌ و ته‌نیا ترایه‌كى كورت و هه‌ندێ پێچ كردنه‌وه‌ى نێو شوێنه‌كانى ترایی كردنه‌. سه‌رده‌مێك ژماره‌ هه‌شت هه‌بوو كه‌ زۆر زه‌حمه‌ت بوو له‌ كاتێك له‌ برى ئه‌وه‌ى زۆرترین قورسایی بخرێته‌ سه‌ر چۆنیه‌تى كشاندنه‌وه‌ى ئۆتۆمبێڵ له‌ ژماره‌ى هه‌شت یان هه‌ر مۆدێلێكى دیكه‌، ده‌كرێ بایه‌خ به‌ هه‌موو جۆره‌كانى لێخۆرِین له‌ ناو شار و ده‌ره‌وه‌ى شار و چۆنیه‌تى پێچ كردنه‌وه‌ و راوه‌ستاندن و رۆیشتن و هه‌موو جوله‌یه‌كى پێویست. بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ ده‌بێ ماوه‌ى لێخورِینى ئۆتۆمبێڵ له‌ كاتى تاقى كردنه‌وه‌كه‌ درێژتر بكرێ و هه‌ڵه‌كانى شوفێرى به‌ سیستم ده‌ست نیشان بكرێن. لێره‌ هه‌ر كاندیدێك بۆ وه‌رگرتنى مۆڵه‌ت ده‌بێ 45 خوله‌ك له‌ گه‌ڵ ئه‌و رێپێدراوه‌ى تاقی كردنه‌وه‌كه‌ ده‌كات شوفێرى بكات. سێ جۆره‌ هه‌ڵه‌ داندراوه‌، هه‌ڵه‌ى ورد، هه‌ڵه‌ى گه‌وره‌ و هه‌ڵه‌ى مه‌ترسیدار. بۆت هه‌یه‌ 15 هه‌ڵه‌ى ورد بكه‌یت بۆ نمونه‌ له‌ كاتى ئیشاره‌ت داگیرساندن ده‌بێ پێشتر سه‌یرى ئاوێنه‌ بكه‌ى ئینجا ئیشاره‌ت هه‌ڵبكه‌ى، ئه‌گه‌ر سه‌یرى ئاوێنه‌ت نه‌كرد یان پاش و پێشت كرد ئه‌مه‌ هه‌ڵه‌ى بچووكه‌. به‌ڵام یه‌ك هه‌ڵه‌ى گه‌وره‌ و یان مه‌ترسیدار له‌ تاقى كردنه‌وه‌كه‌ ده‌تخات. هه‌ڵه‌ى گه‌وره‌ بۆ نمونه‌ ئه‌گه‌ر بچیته‌ كۆڵانێك ئیشاره‌ت هه‌ڵنه‌كه‌ى، یان ئۆتۆمبێڵه‌كه‌ت بخه‌یته‌ جوله‌ به‌ بێ ئه‌وه‌ى به‌ وردى هه‌ر سێ ئاوێنه‌ى راست و ناوه‌رِاست و چه‌پ و هه‌ر چوار ده‌وره‌ى ئۆتۆمبێڵه‌كه‌ت سه‌یر نه‌كه‌ى بۆ دڵنیایی. تاقى كردنه‌وه‌ى پراكتیك یان عه‌مه‌لى لێره‌ زۆر ورد و زه‌حمه‌ته‌. به‌شێكى زۆرى ئێمه‌ مانان كه‌ له‌ ده‌ره‌وه‌ى به‌ریتانیا، له‌ كوردستان یان له‌ هه‌ر وڵاتێكى دیكه‌ى رۆژهه‌ڵاتى، شوفێریمان كردبێ ده‌بێ سه‌ره‌تا هه‌ڵه‌كانى خۆمان راست بكه‌ینه‌وه‌ ئینجا ده‌توانین له‌ تاقى كردنه‌وه‌ سه‌ركه‌وتوو بین. بۆ ئه‌مه‌ زۆرینه‌مان وانه‌ى فێر بوونمان لێره‌ وه‌رگرتووه‌ به‌ر له‌وه‌ى له‌ تاقى كردنه‌وه‌كه‌ ده‌ربچێن، ئه‌م خولانه‌ى فێركردن كاسبیه‌كى گه‌وره‌یه‌ به‌ڵام سوودى یه‌كجار زۆرى هه‌یه‌. مامۆستایه‌كى هیندى كۆمه‌ڵێك وانه‌ى كردارى به‌ من گوت. رۆژێكیان پێى گوتم كه‌ ئێمه‌ى رۆژهه‌ڵاتى هه‌موومان خوى خراپمان هه‌یه‌ له‌ شوفێرى، ده‌بێ واز له‌و خووه‌ خراپانه‌ بێنین ئینجا ده‌توانین مۆڵه‌تمان ده‌ست بكه‌وێ و بچینه‌ سه‌ر شه‌قام و شوفێرى بكه‌ین له‌ به‌ریتانیا. له‌ كوردستان زۆر پێویسته‌ تاقى كردنه‌وه‌ى كردارى زه‌حمه‌ت بكرێز زه‌حمه‌ت كردن به‌و مانایه‌ نا كه‌ كه‌س نه‌توانێ ده‌ربچێ به‌ڵكو ده‌بێ شوفێر ناچار بكرێ كه‌ به‌ ته‌واوى شاره‌زایی له‌ شوفێرى و ئه‌خلاقى شوفێرى و قانونه‌كان و هێماكانى سه‌ر شه‌قام و سه‌لامه‌تى خۆى و شوفێره‌كانى دیكه‌ى سه‌ر شه‌قام هه‌بێ ئینجا بێته‌ سه‌ر شه‌قام، بۆ ئه‌وه‌ى سه‌لامه‌تى خۆى و شوفێره‌كانى دیكه‌ بپارێزێ. ئه‌گه‌ر شوفێر به‌ زه‌حمه‌تى زۆره‌وه‌ مۆڵه‌تى هاتوچۆى وه‌رگرت، رێزى مۆڵه‌ته‌كه‌ى ده‌گرێ و ده‌ترسێ له‌ ده‌ستى بدات. هه‌ر ده‌رباره‌ى مۆڵه‌تى شوفێرى سیستمى خاڵ ( پۆینت) زۆر گرنگه‌ كه‌ هه‌ر مۆڵه‌تێكى شوفێرى پێك بێت له‌، بۆ نمونه‌ 12 خاڵ. واته‌ مۆڵه‌تى شوفێرى وه‌كو برِوانامه‌یه‌كى هه‌میشه‌یی نه‌بێ كه‌ شوفێر وه‌رى گرت و ئازاد بێ به‌ كه‌یفى خۆى شوفێرى بكات. شوفێر به‌ ئه‌نجامدانى هه‌ڵه‌ى گه‌وره‌ى هاتوچۆ هه‌ر جاره‌ى 3 خاڵ یان زیاتر به‌ گوێره‌ى سه‌رپێچیه‌كه‌ى له‌ مۆڵه‌ته‌كه‌ى وه‌ربگیرێته‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌گه‌ر له‌ سه‌رپێچى به‌رده‌وام بوو له‌ ماوه‌یه‌كى كورت مۆڵه‌تى لێخورِینى لێ وه‌ربگیرێته‌وه‌. ئه‌مه‌ چاره‌ى ئه‌و شوفێرانه‌ ده‌كات كه‌ باكیان به‌ سزاى دارایی نیه‌. هه‌ڵبه‌ت لێره‌ هه‌ر سه‌رپێچیه‌كى هاتوچۆ سزاى تایبه‌ت به‌ خۆى هه‌یه‌ و هه‌یانه‌ خاڵ له‌ مۆڵه‌ته‌كه‌ى ده‌شكێندرێ و سزاى دارایش ده‌درێ. زۆر پێویسته‌ ئه‌م مۆدێله‌ له‌ سیستمى نوێى هاتوچۆى كوردستان ره‌نگ بداته‌وه‌. به‌م جۆره‌ شوفێر له‌ ترسى مۆڵه‌ته‌كه‌ى زیاتر خۆپارێزى ده‌كات. دیاره‌ ئه‌م بابه‌ته‌ ده‌بێ وه‌كو یه‌ك سیستم سه‌یر بكرێ، ده‌رهێنانى مۆڵه‌تى شوفێرى بكرێته‌ پرۆسه‌یه‌كى درێژى فێركردن و راهێنان و په‌روه‌رده‌كردنى شوفێرێكى پابه‌ند به‌ قانون و هێمن و بێ كێشه‌ كه‌ ماندوو بوونى زۆر به‌ مۆڵه‌تى ده‌رهێنانى شوفێریه‌وه‌ ده‌كێشێ و پاره‌ش خه‌رج ده‌كات، ئه‌گه‌ر ئه‌مه‌ش هاوپێچ كرا به‌ بوونى سیستمى پێدانى خاڵ له‌ كاتى سه‌رپێچى هاتوچۆدا، پێشبینى ده‌كرێ شوفێر زیاتر خۆپارێزى بكات. دیاره‌ ئه‌مه‌ پێویستى به‌وه‌ هه‌یه‌ كه‌ سیستمى هاتوچۆ بكرێته‌ دیجیته‌ڵ و ته‌واوى داتاى شوفێر و ئۆتۆمبێڵه‌ تۆماركراوه‌كان بخرێنه‌ نێو سیستمى ئه‌لیكترۆنى. زانیاریم نیه‌ له‌ كوردستان ئه‌مه‌ كراوه‌ یان نا. ئه‌م سیستمه‌ له‌ به‌ریتانیا به‌ ئاستێكى گه‌وره‌ سه‌ركه‌وتنى به‌ ده‌ست هێناوه‌.

ترافیك لایت

ئاشكرایه‌ كه‌ ترافیك لایت بۆ ئه‌وه‌ داندراوه‌ كه‌ هاتوچۆ رێك بخات و جه‌نجاڵى و تێك چه‌قینى ئۆتۆمبێڵه‌كان كه‌م بكاته‌وه‌، سه‌دان شوفێرى سه‌ره‌ رۆمان بینى كه‌ له‌ گڵۆپى سووریدا و وه‌كو كورد ده‌ڵێ سه‌رى خۆى و خه‌ڵكى دیكه‌شى له‌ قورِێنا. ئه‌و كاته‌ى له‌ كوردستان بووم به‌شێك له‌ ترافیك لایته‌كان به‌ كامێراى چاودێریه‌وه‌ به‌سترابوونه‌وه‌. له‌ راستیدا پێویسته‌ له‌سه‌ر هه‌موو ترافیك لایته‌كان كامێراى چاودێرى هه‌بێ. پێش ئه‌مه‌ش ده‌كرێ له‌ رێى هه‌مواركردنى قانونى هاتوچۆ، سزاى خاڵ خستنه‌ سه‌ر مۆڵه‌ت زیادبكرێ و رێزنه‌گرتنى ترافیك لایت و لێخۆرێن له‌ كاتى گڵۆپى سووردا وه‌كو سه‌رپێچیه‌كى گه‌وره‌ هه‌ژمار بكرێ و سزاى دارایی و خاڵى بۆ دابندرێ. ئه‌گه‌ر كامیرا له‌سه‌ر ترافیك لایته‌كان داندرا، ئه‌و خه‌ڵكانه‌ى له‌ دواى نیوه‌ شه‌ویش هاتوچۆ ده‌كه‌ن كه‌ پۆلیس له‌ ترافیك لایته‌ جه‌نجاڵه‌كان نامێنێ ناچارن به‌ گوێره‌ى قانون لێخورِن، چونكه‌ نمونه‌ زۆره‌ كه‌ ته‌نیا رێزى قانونى هاتوچۆ و ترافیك لایت ئه‌و كاته‌ گیراوه‌ كه‌ پۆلیسى لێ بووه‌، ده‌نا بۆته‌ فه‌وزا. كامێراى چاودێرى ئه‌مه‌ به‌ ته‌واوى رێك ده‌خات.

كامێراى چاودێرى و خێرایی

له‌ وڵاتانى ئه‌وروپا سیستمى جۆراوجۆر بۆ سنوورداركردنى خێرایی هه‌یه‌، له‌ ئه‌ڵمانیا بۆ نمونه‌ له‌ شه‌قامه‌كانى ده‌ره‌وه‌ خێرایی سنوورى بۆ دانه‌ندراوه‌، كه‌چى له‌ به‌ریتانیا ته‌نیا 70 مایل كه‌ ده‌كاته‌ 112 كیلۆمه‌تر له‌ كاتژمێرێك دوا ئاستى خێراییه‌ و له‌وه‌ زیاتر سزاى له‌سه‌ره‌. له‌ ناو شاره‌كان به‌ گشتى 30 مایل كه‌ نزیكه‌ى 45 كلیۆمه‌تره‌ له‌ كاتژمێرێكدا رێگه‌ پێدراوه‌. ئه‌مانه‌ له‌ هه‌موو شوێنێك و له‌سه‌ر جاده‌كان نوسراون و له‌ رێى كامێراكانى چاودێریه‌وه‌ شوفێر به‌رده‌وام چاودێرى ده‌كرێ. ئه‌م سیستمه‌ واى كردووه‌ مرۆڤ له‌ كاتى لێخورِیندا ماندوو نه‌بێ و كه‌متر رووبه‌رووى كاره‌سات ببێته‌وه‌ كه‌ ره‌نگه‌ هۆكاره‌كه‌ى خۆت نه‌بیت به‌ڵكو شوفێرێكى سه‌ره‌رِۆ بێ. زۆر جار گله‌ییمان گوێ لێ ده‌بێ كه‌ كامیراكانى چاودێرى له‌ كوردستان ته‌نیا خه‌ڵك ده‌رِوتێننه‌وه‌. من به‌ بێ ئه‌وه‌ى به‌رگرى له‌ سیستمى هاتوچۆ بكه‌م، له‌ رووى پره‌نسیپه‌وه‌ دانانى كامێراى چاودێرى كردنى خێرایی پێشكه‌وتنه‌ و هۆكارێكى گه‌وره‌ى پاراستنى سه‌لامه‌تیه‌ و ده‌بێ په‌ره‌ى پێ بدرێ. له‌ پاڵ ئه‌وه‌، له‌ راستیدا ته‌نیا سزاى دارایی به‌س نیه‌ بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ى تیژره‌وى ده‌كه‌ن و بێ باكانه‌ و به‌ خێرایی ئۆتۆمبێڵ لێ ده‌خورِن، لێره‌ له‌ به‌ریتانیا پاڵ سزاى دارایی زۆر، سزاى خاڵ خستنه‌ سه‌ر مۆڵه‌ته‌كانى لێخورِینیشان بۆ داندراوه‌. واته‌ ئه‌وه‌ى خێراییه‌كه‌ى له‌وه‌ زیاتر بێ كه‌ قانون رێگه‌ى پێداوه‌، سزایه‌كى دارایی گه‌وره‌ ده‌كرێ و خاڵیش ده‌خرێته‌ سه‌ر مۆڵه‌تى شوفێریه‌كه‌ى.

پێداویستی ریفۆرم

هه‌ڵبه‌ت هه‌ر گۆرِانكاریه‌ك له‌ سیستمى هاتوچۆ ئاماده‌كارى باشى پێشوه‌خته‌ى ده‌وێ، بۆ نمونه‌ له‌ رووى قانونیه‌وه‌ ده‌بێ ئه‌مه‌ رێك بخرێ، بودجه‌یه‌كى باشى ده‌وێ، هه‌روه‌ها بۆ ئه‌وه‌ى گۆرِانكارییه‌كان بگاته‌ خه‌ڵك پێویستى به‌ هه‌ڵمه‌تێكى گه‌وره‌ى هۆشیارى هه‌یه‌ كه‌ ده‌كرێ كه‌ناڵه‌كانى راگه‌یاندن رۆڵى گه‌وره‌ى تێدا بگێرن. به‌ڵام مه‌حاڵ نیه‌ و به‌ڵكو پێویسته‌ به‌ تایبه‌ت به‌ ره‌چاوكردنى به‌رزى ژماره‌ى قوربانیه‌كان و ژماره‌ى كاره‌سات و رووداوه‌كانى هاتوچۆ. ئه‌م گۆرِانكارییانه‌ به‌ بێ چاره‌سه‌ركردنى گه‌نده‌ڵى له‌ پێدانى مۆڵه‌تى شوفێرى، له‌ ره‌شكردنه‌وه‌ى سزا و سه‌رپێچى هاتوچۆ، له‌ پێدانه‌وه‌ى مۆڵه‌تى شوفێرى كه‌سێكى سه‌ره‌رِۆى قانونشكێن له‌ لایه‌ن دۆستێكى یان فه‌رمانبه‌رێكى دیكه‌ى هاتوچۆ ئه‌نجامى پێویستى نابێ. بۆیه‌ پێویسته‌ ئه‌و كه‌لێنانه‌ به‌ سزاى توند بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ى كه‌ چاوپۆشى له‌ كه‌سى سه‌رپێچیكار ده‌كه‌ن پرِ بكرێنه‌وه‌ ئه‌مه‌ش سه‌ره‌تا له‌ رێى په‌روه‌رده‌كردنى كارمه‌ندانى وهاتوچۆ به‌ پێویستى پابه‌ند بوون به‌ قانونى هاتوچۆ به‌سه‌ر هه‌موان بۆ سه‌لامه‌تى گیانى خه‌ڵك و سامانى وڵاته‌كه‌مان ده‌ست پێده‌كات و دواتر به‌ قانون رێك ده‌خرێ كه‌ هه‌ر كارمه‌ندێكى هاتوچۆ چاوپۆشى له‌ سه‌ر پێچى بكات خۆى سزا بدرێ.

تێبینی: ئه‌م وتاره‌ له‌ رۆژنامه‌ی خه‌بات رۆژی 24 ی نۆڤه‌مبه‌ری 2014 بڵاو کراوه‌ته‌وه‌

یاده‌وه‌رییه‌کانی هه‌نده‌ران.. کێشه‌ داراییه‌کان

هێمن میرانی - لێسته‌ر 

شه‌وی یه‌ک شه‌مه‌ 16 ی نۆڤه‌مبه‌ر کات 3:47 ی به‌یانی که‌ بۆ ئه‌وه‌ دانیشتووم توێژینه‌وه‌یه‌ک ته‌واو بکه‌م

 

له‌وه‌ته‌ی حکومه‌تی عێراق بودجه‌ و موچه‌ی کوردستانی به‌ هۆی کێشه‌ی نه‌وته‌وه‌ بڕیووه‌، قه‌یرانی ئابوری گه‌وره‌ رووی له‌ وڵاته‌که‌مان کردووه‌، من لێره‌ نامه‌وێ باس له‌وه‌ بکه‌م کێ مافی کێ ده‌خوات و کێ ده‌بێ چی بکات. ئه‌وه‌ی لێره‌ ده‌ینووسم ته‌نیا یاده‌وه‌ری رۆژانه‌یه‌ که‌ پاش چه‌ند ساڵێکی دیکه‌ ده‌بێته‌ یادگاری، جارێ نازانم یادگاری خۆش ده‌بێ یان ناخۆش، چونکه‌ نازانین ئاینده‌ی خۆمان و وڵاته‌که‌مان چی ده‌بێ.

ئێمه‌، کاندیدانی تواناسازی، که‌ بۆ ماسته‌ر و دکتۆرا ره‌وانه‌ی ده‌ره‌وه‌ کراوین، خۆمان له‌ بنه‌ڕه‌تدا کێشه‌ی داراییمان هه‌یه‌، به‌ تایبه‌ت ئه‌وانه‌ی خێزاندارن و منداڵیان هه‌یه‌، ئه‌و بڕه‌ پاره‌یه‌ی وه‌ری ده‌گرین بایی ئه‌وه‌ ناکا ژیانێک بگوزه‌رێنی که‌ که‌ڵکی ئه‌وه‌ی هه‌بێ به‌ ئاسووده‌یی بیرکردنه‌وه‌ی خۆت بۆ خوێندن ته‌رخان بکه‌ی. بۆیه‌ ناچارین له‌ خانووی بچووک بژین، ناچارین پشووی که‌م وه‌ربگرین و سه‌فه‌ری که‌م بکه‌ین، ناچارین منداڵه‌کانمان له‌ نێو ئه‌و هه‌موو خۆشیه‌ی ئێره‌ به‌ چیرۆکی جۆراوجۆر و به‌ڵێنی ره‌نگاوره‌نگی کوردستان رازی بکه‌ین. ئه‌مانه‌ مرۆڤ سه‌رقاڵ ده‌که‌ن. 

وه‌کو گوتم خۆمان له‌ بنه‌ڕه‌تدا کێشه‌مان هه‌بوو، ئه‌و موچه‌ دره‌نگ که‌وتن و پێنه‌دانی مافه‌ داراییه‌کان له‌ کاتی خۆی کێشه‌کانی گه‌وره‌تر کردووه‌. ئێستا هه‌ندێ قوتابی له‌ زانکۆ فشاریان له‌سه‌ره‌ که‌ ده‌بێ پاره‌ی خوێندن بده‌ن، که‌چی ئه‌وان هێشتا وه‌ریان نه‌گرتووه‌، هه‌ندێ زانکۆ بواری پێ داون که‌چی پاره‌ی کرێی خانوو و کاره‌با و غازیان نه‌داوه‌ و فشآریان له‌سه‌ره‌. 

من به‌ش به‌ حاڵی خۆم پاره‌ی خوێندنم نه‌داوه‌، جاران سێ مانگ جارێک کرێی خانووم ده‌دا ئێستا بۆ یه‌ک وه‌رز به‌ سه‌د تکا و رجا بۆیان کردوومه‌ته‌ مانگانه‌، نامه‌ی بیلی کاغز و کاره‌بام بۆ هاتووه‌ باوه‌ڕتان بێ ناوێرم نامه‌که‌ بکه‌مه‌وه‌ چونکه‌ پاره‌ی پێویستم له‌به‌ر ده‌ست نیه‌ بیده‌م. فه‌رمانبه‌رێکی ئه‌و کۆمپانیایه‌ی من فلاته‌که‌م لێی به‌ کرێ گرتووه‌ نامه‌یه‌کی توندی بۆ ناردووم که‌ ده‌بێ ئه‌م هه‌فته‌یه‌ کرێی خانوو بده‌م. ئه‌مانه‌ مرۆڤ سه‌رقاڵ ده‌که‌ن... له‌ هه‌مووی خه‌فه‌تبارتر به‌ڵێنم به‌ هه‌ستی و هێلان دابوو که‌ بێدی تایبه‌ت به‌ خۆیان بۆ بکڕم و ده‌ست نیشانیشمان کردبوو که‌چی ئه‌وه‌ له‌ لای ئه‌وانیش بێ به‌ڵێن ده‌رچووم.

سه‌رباری هه‌موو ئه‌مانه‌، ده‌ڵێن ئه‌و فه‌رمانه‌ی وه‌زیری نوێی خوێندنی باڵا ده‌ری کردبوو، که‌ له‌ خواره‌وه‌ وێنه‌که‌ی داده‌نێم له‌ لایه‌ن ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانه‌وه‌ راگیراوه‌ و حکومه‌ت بۆ ساڵی چواره‌می دکتۆرا ته‌نیا مافی ژیان بۆ ماوه‌ی شه‌ش مانگ ده‌دات. شه‌ش مانگی دووه‌م و مافه‌ داراییه‌کانی هاوسه‌ر من و ئێوه‌ خۆش...

جا وه‌ره‌ له‌ نێو ئه‌و هه‌موو فشاره‌ ده‌روون و داراییه‌ تاقه‌تت هه‌بێ خۆت بۆ خوێندن ته‌رخان بکه‌ی..

خوا خراپتر نه‌ ده‌یت.

‌

شان و ملی سه‌رۆکی حکومه‌ت نه‌رم بکه‌ن

هێمن میرانی

لاسه‌نگی سیستمی سیاسی له‌ بیست ساڵی رابردووی هه‌رێمی کوردستان دۆخێکی دروست کردووه‌ که‌ حکومه‌ت له‌ دوو کاتدا پارله‌مانی له‌ بیر بووه‌، له‌و کاته‌ی متمانه‌ی پێ ده‌درێ و له‌و کاته‌ش که‌ بودجه‌که‌ی بۆ په‌سند ده‌کا. بۆیه‌ هه‌میشه‌ ئه‌و ژماره‌ که‌مه‌ی سه‌رۆکه‌کانی حکومه‌ت که‌ له‌و ماوه‌یه‌ هاتوون و چوون، هاتنه‌ پارله‌مان بۆ گفتوگۆ و را گۆڕینه‌وه‌ به‌ کارێکی ئاسان نابینن. ئه‌مه‌ وه‌کو ئه‌رکێکی ئاسایی سه‌یر ناکه‌ن به‌ قه‌د ئه‌وه‌ی ته‌نیا بۆ دۆخی نا ئاسایی به‌ پێویست ده‌زانرێ، ئه‌مه‌ش چونکه‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ رانه‌هاتوون که‌ ده‌زگایه‌کی دیکه‌ هه‌یه‌ چاودێریان ده‌کا، خه‌ڵکانێکی دیکه‌ هه‌ن که‌ ناویان پارله‌مانتاره‌ و ده‌توانن چاودێری کاره‌کانیان بکه‌ن و تا ئه‌ندازه‌ی متمانه‌ لێ سه‌ندنه‌وه‌ و حکومه‌ت هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ ده‌ستیان ده‌ڕوات. 

دانیشتنێکی پارله‌مانی کوردستان به‌ به‌شداری سه‌رۆکی حکومه‌ت

سیستمی سیاسی ئێمه‌ له‌ گه‌شه‌ کردنه‌، گۆڕانی هاوکێشه‌ سیاسییه‌ چه‌قبه‌ستووه‌که‌ی نێوان پارتی و یه‌کێتی که‌ سه‌رۆکایه‌تی پارله‌مان و حکومه‌تیان دابه‌ش کردبوو، به‌ ده‌ست به‌کاربوونی د. یوسف محه‌مه‌د، سه‌ره‌تایه‌کی باشی راهێنان و سه‌ر و مل نه‌رمکردنه‌وه‌ی سه‌رۆکی حکومه‌ت و جێگر و وه‌زیره‌ گرنگه‌کان داده‌نێ.

 ئه‌م چوار ساڵه‌ تاقی کردنه‌وه‌یه‌کی گرنگه‌ بۆ پارله‌مان که‌ هێنده‌ سه‌رۆک حکومه‌ت و جێگر و وه‌زیره‌کانی بانگی پارله‌مان بکات که‌ ئیدی به‌ لایان سوغره‌ نه‌بێ که‌ داوای روونکردنه‌وه‌یان لێ بکرێ و بانگ بکرێن بۆ پرسیار و وه‌ڵام.

 به‌ جیاوازی گه‌وره‌ی نێوانیان، سه‌رۆکی حکومه‌تی به‌ریتانیا هه‌موو چوارشه‌مه‌یه‌ک ده‌چێته‌ پارله‌مان و له‌ گه‌ڵ به‌ره‌ی ئۆپۆزیسیۆن گفتوگۆی ئه‌وه‌نده‌ گه‌رم و توند ده‌که‌ن، به‌ قه‌د له‌زه‌تی دانیشتن به‌ دیار یاریه‌کی تۆپی پێی نێوان ریال مه‌درید و بارسیلۆنه‌ بۆ هه‌وادارانی تۆپی پێ، ئێمه‌ له‌زه‌ت له‌و کۆبوونه‌وانه‌ی پارله‌مانی به‌ریتانیا ده‌که‌ین که‌ راسته‌وخۆله‌ BBC ه‌وه‌ په‌خش ده‌کرێ. 

لایه‌نێک له‌ دانیشتنێکی چوارشه‌مانی پارله‌مانی به‌ریتانیا که‌ سه‌رۆکی حکومه‌ت وه‌ڵامی ئۆپۆزیسیۆن و پارله‌مانتاران ده‌داته‌وه‌

ئێمه‌ داوا ناکه‌ین سه‌رۆکی حکومه‌تی ئێمه‌ و پارله‌مانی ئێمه‌ وه‌کو به‌ریتانیا بن، به‌ڵکو ته‌نیا داوا ده‌که‌ین که‌ چوونی سه‌رۆکی حکومه‌ت وه‌کو موناسه‌به‌یه‌کی گه‌وره‌ سه‌یر مه‌که‌ن به‌ قه‌د ئه‌وه‌ی ده‌بێ وه‌کو راهێنان و سه‌ر و ومل گه‌رم کردن بێ بۆ ساڵ و خوله‌کانی داهاتووی پارله‌مان و کابینه‌کانی داهاتووی حکومه‌ت.

ده‌قی نامه‌ی خانمه‌ له‌ سێداره‌ دراوی ئێرانی ره‌یحانه‌ جه‌باری بۆ شوعله‌ خان ی دایکی

یاد قوربانی - بۆ رۆژنامه‌ی هاوڵاتی کردویه‌تیه‌ کوردی

 

رێحانه‌ به‌ده‌م داوای به‌رپرسێكی باڵای هه‌واڵگری ئێرانه‌وه‌ ده‌چێت، كه‌ داوای لێكردبوو سه‌ردانی بكات تا كاری دیكۆری ناو ماڵی بۆ بكات، لێره‌وه‌ چیرۆكه‌ تراژیدییه‌كه‌ی‌ رێحانه‌ ده‌ستپێده‌كات. كه‌ ئه‌وكات (19ساڵ) بوو

به‌رپرسه‌كه‌ له‌گه‌ڵ گه‌یشتنی رێحانه‌ بۆ ماڵیان هه‌وڵده‌دات ده‌ستدرێژی سێكسی بكاته‌ سه‌ریی، به‌ڵام ئه‌و به‌رگری ده‌كات‌و ناهێڵێت، چه‌قۆیه‌ك له‌به‌رپرسه‌كه‌ ده‌دات‌و به‌و هۆیه‌وه‌ ده‌مرێت.

شه‌مه‌ 25/10، حكومه‌تی ئیسلامی ئێرانی دوای زیاتر له‌ پێنج ساڵ زیندانی رێحانه‌ی به‌تۆمه‌تی كوشتن له‌سێداره‌دا.

له‌مانگی چواری ئه‌مساڵدا رێحانه‌ نامه‌یه‌كی كاریگه‌ر بۆ دایكی (شوعله‌) ده‌نوسێت‌و چالاكه‌وانانی ئێرانی بۆ ئینگلیزی وه‌ریانگێڕاوه‌و له‌گۆڤاری سله‌یتی ئه‌مریكیدا بڵاوبۆته‌وه‌.

له‌نامه‌كه‌دا رێحانه‌ داواده‌كات كه‌ ئه‌ندامه‌كانی جه‌سته‌ی نه‌نێژن‌و بیبه‌خشن به‌و نه‌خۆشانه‌ی پێویستیانه:‌.

ئه‌مه‌ش ده‌قی نامه‌كه‌یه‌تی

شوعله‌ی ئازیز، من ئه‌مڕۆ پێیان وتم كه‌ كاتی ئه‌وه‌ هاتوه‌ له‌ژێر یاسای قه‌ساس (یاسای سزادانی ئێرانی) سزابدرێم. من دڵم شكا، تۆ بۆ پێشتر پێت نه‌وتم كه‌ گه‌یشتومه‌ته‌ دواین لاپه‌ڕه‌ی كتێبی ژیانم؟ هه‌ستناكه‌یت ده‌بوو بزانم؟ ده‌زانیت من چه‌ند شه‌رمه‌زارم كه‌ تۆ غه‌مگینی. بۆچی پێت نه‌وتم تاكو خێرا هه‌لی ئه‌وه‌م هه‌بێت ده‌ستی تۆ و ده‌ستی باوكم ماچكه‌م؟

جیهان ڕێگای دام تاكو 19 ساڵی بژیم، ده‌بوو له‌و شه‌وه‌ شومه‌دا منبومایه‌ ئه‌وه‌ی كوژرا. جه‌سته‌م له‌ سوچێكی شاردا فڕێده‌درا و دوای چه‌ند ڕۆژێك پۆلیس تۆیان ده‌برده‌ پزیشكیی دادوه‌ری بۆ ده‌ستنیشانكردنی ته‌رمه‌كه‌م و له‌وێ پێشیانده‌وتی كه‌ ده‌ستدرێژی سێكسیم كراوه‌ته ‌سه‌ر. بكوژه‌كه‌م هه‌رگیز نه‌ده‌دۆزرایه‌وه‌ چونكه‌ ئێمه‌ ده‌سه‌ڵات و پاره‌ی ئه‌وانمان نیه‌. دوای ئه‌وه‌ تۆ ژیانت به‌ شه‌رمه‌زاری و چه‌رمه‌سه‌ری به‌رده‌وام ده‌بوو و دوای چه‌ند ساڵێ له‌ خه‌فه‌تدا ده‌مردیت.

به‌ڵام به‌و چه‌قۆلێدانه‌ نه‌عله‌تیه‌ چیرۆكه‌كه‌ گۆڕدرا. لاشه‌م له‌ سوچێكدا فڕینه‌درا به‌ڵكو فڕێدرایه‌ زیندانی ئه‌ڤین و ژوره‌ زیندانه‌ تاكه‌كه‌سیكانیه‌وه‌، ئێستاش له‌ زیندانی قه‌برئاسای شه‌هره‌ڕای. به‌ڵام چاره‌نوس قبوڵ بكه‌ و ناڕازی مه‌به‌، تۆ خۆت چاك ده‌زانیت كه‌ مردن كۆتایی ژیان نیه‌.

تۆ خۆت فێرت كردم كه‌ مرۆڤ دێته‌ جیهانه‌وه‌ تاكو وانه‌یه‌ك فێربێت و له‌گه‌ڵ هه‌موو له‌دایكبونێكیشدا به‌رپرسیارێتی زیاد ده‌كات. من فێربوم كه‌ هه‌ندێك جار ده‌بێت مرۆڤ بجه‌نگێت. بیرمه‌ چیرۆكی ئه‌و كابرایه‌ت بۆ باسده‌كردم كه‌ دژی قامچی به‌ده‌ستێك به‌رهه‌ڵستی كردبوو و قامچیبه‌ده‌سته‌كه‌ له‌سه‌ری دابوو و كوشتبووی. تۆ پێت وتم كه‌ بۆ داكۆكی كردن له‌ به‌ها و مه‌بده‌ئه‌كان ده‌بێت ئاماده‌بیت بمریت.

تۆ فێرت كردنین كه‌ ده‌چینه‌ قوتابخانه‌ ژنێكی ئازابین له‌به‌ر كێشه‌ و ده‌مه‌قاڵێكاندا. بیرته‌ چه‌ند له‌سه‌ر هه‌ڵسوكه‌وته‌كانمان و له‌سه‌ر لاوازبون ڕه‌خنه‌ت لێده‌گرتین؟ به‌ڵام تۆ هه‌ڵه‌بویت. دوای ڕوداوه‌كه‌ ئامۆژگاری و وانه‌كانی تۆ سودی نه‌بوو بۆم. كاتێك له‌ دادگا بانگكرام، فرمێسكێكم نه‌ڕشت، نه‌پاڕامه‌وه‌. من شین و شه‌پۆڕم نه‌كرد چونكه‌ متمانه‌م به‌ یاسا هه‌بوو، كه‌چی كه‌ له‌ دادگا ئاوا ده‌ركه‌وتم وتیان بكوژێكی دڵڕه‌ق و تاوانبارێكی بێهه‌ستی‌.

من تۆمه‌تباركرام به‌ بێهه‌ستی به‌رانبه‌ر تاوان. سه‌‌یركه‌، من مێشوله‌كانیشم نه‌ده‌كوشت و قالۆنچه‌كانم به‌ هه‌سته‌وه‌ره‌كانیان فڕێ ده‌دا تا ئازاریان پێنه‌گات، به‌ڵام ئێستا بكوژێكی پیلانگێڕم. كه‌ باسی مامه‌ڵه‌كردنی خۆمم له‌گه‌ڵ ئاژه‌ڵان كرد بۆ دادوه‌ره‌كه‌، به‌وه‌ له‌قه‌ڵه‌مدرا كه‌ من حه‌زم كردوه‌ وه‌ك كوڕ مامه‌ڵه‌ بكه‌م، كه‌ سه‌یره‌ وا ده‌ڵێن له‌ كاتێكدا من له‌ كاتی تاوانه‌كه‌دا نینۆكم بۆیه‌كرابوو.

ئای چ گه‌شبینه‌ ئه‌وه‌ی چاوه‌ڕێی دادوه‌ریی له‌ دادوه‌ره‌كان ده‌كات! دادوه‌ر وتی من وه‌ك كوڕ وام و وه‌ك كوڕ مامه‌ڵه‌ ده‌كه‌م، بۆ ساتێك بیری نه‌كرده‌وه‌ كه‌ من ده‌ستم زبر نه‌بوو وه‌ك یاریزانێكی بۆكسێن، كچێتیمی نه‌دی. دایكه‌ ئه‌م وڵاته‌ی تۆ خۆشه‌ویستیمت بۆی ڕواند هه‌رگیز منی نه‌ویست، كه‌سیش پاڵپشتی نه‌كردم كاتێك له‌ژێر زه‌بری لێكۆڵه‌ره‌وه‌كه‌دا خه‌ریبو به‌گریان چاوم ده‌ربێت و گوێم له‌ ناشرینترین جنێوه‌كان ده‌بوو كه ‌پێمده‌درا. كاتێك حه‌وسه‌ڵه‌م نه‌ما و بۆ نه‌هێشتنی دواین جوانی كچێتیم سه‌رم سفركرد، پاداشتی ئه‌وان بۆ من 11 ڕۆژی زیندانی تاكه‌كه‌سی بوو.

ره‌یحانه‌ جه‌باری

شوعله‌ گیان، كه‌ ئه‌م قسانه‌ت پێگه‌یشت مه‌گری. كاتێك له‌یه‌كه‌م ڕۆژدا و له‌ بنكه‌ی پۆلیس ئه‌فسه‌رێكی لێكۆڵینه‌وه‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی نینۆكم بۆیه‌ كردبوو لێیدام و ئازاریدام ئینجا تێگه‌یشتم كه‌ له‌م چه‌رخه‌دا كه‌س به‌دوای جوانیدا نه‌گه‌ڕێت، جوانی ڕوخسار و جوانی فیكر و خه‌ونه‌كان، ده‌ستوخه‌تی جوان، جوانی چاو و نیگا، هه‌تا جوانی ده‌نگیش قیمه‌تی نیه‌.

دایكی ئازیزم، من بیر و باوه‌ڕم گۆڕاوه‌ به‌ڵام خه‌تای تۆ نیه‌. وشه‌كانم ته‌واونابن و هه‌موویم داوه‌ته‌ ده‌ست یه‌كێك بیگه‌یه‌نێته‌ ده‌ستت دوای ئه‌وه‌ی بێ ئاگاداری و حزوری تۆ له‌سێداره‌ده‌درێم، من وه‌ك میراتیه‌ك زۆر نوسینی ده‌ستخه‌تی خۆم بۆ جێهێشتویت.

به‌ڵام پێش مردنم شتێكم لێت ئه‌وێت، تۆش به‌ هه‌رشێوه‌یه‌كبێت ده‌بێت داواكاریه‌كه‌م جێبه‌جێ بكه‌یت. له‌ ڕاستیدا من ته‌نها ئه‌م شته‌م ده‌وێت له‌ جیهان و له‌م وڵاته‌ و له‌ تۆش. ده‌زانم ئه‌مه‌ كاتی ده‌وێت بۆیه‌ ئه‌م به‌شه‌ی وه‌سێتنامه‌كه‌مت ئێستا پێده‌ڵێم. تكایه‌ مه‌گری و گوێ بگره‌. ده‌مه‌وێت بچیته‌ دادگاو ئه‌م داواكاریه‌یان پێبڵێیت. من ناتوانم شتێكی ئاوا له‌ ناو زیندانه‌وه‌ داوا بكه‌م، به‌ڕێوه‌به‌ری زیندانه‌كه‌ ناهێڵێت، له‌به‌ر ئه‌وه‌ دوباره‌ تۆ ده‌بێت بۆ من زه‌حمه‌ته‌كه‌ بكێشیت. ئه‌مه‌ ته‌نها شته‌ كه‌ گه‌ر بۆشی بپاڕێیته‌وه‌ من دڵم ناشكێت، هه‌رچه‌نده‌ چه‌ند جار پێم وتووی هه‌رگیز نه‌پاڕێیته‌وه‌ بۆی له‌ مردن ڕزگارم بێت.

دایكی ئازیزم شوعله‌ گیان، ئه‌ی ئازیزتر له‌ گیانی خۆم، من نامه‌وێت له‌ژێر خاكدا بڕزێم. نامه‌وێت چاوم یاخود دڵه‌ گه‌نجه‌كه‌م ببێت به‌ خۆڵ. ده‌پاڕێمه‌وه‌ لێت كه‌ له‌گه‌ڵ له‌سێداره‌دانمدا دڵ و گورچیله‌ و چاو و ئێسكه‌كانم و هه‌موو ئه‌و ئه‌ندام و به‌شانه‌ی جه‌سته‌م كه‌ ده‌كرێت بخرێنه‌ سه‌ر مرۆڤێكی تر ده‌ربهێندرێن و بدرێنه‌ ئه‌و نه‌خۆشانه‌ی كه‌ پێویستیان پێیه‌تی.

نامه‌وێت ئه‌و نه‌خۆشه‌ی وه‌ریده‌گرێت ناوم بزانێت، نامه‌وێت چه‌پكه‌ گوڵم بۆ بێنێت، هه‌تا نامه‌وێت دوعاشم بۆ بكات. له‌ قوڵایی دڵمه‌وه‌ پێت ده‌ڵێم كه‌ گۆڕێكم ناوێت تاكو بێیت و له‌سه‌ری شیوه‌ن بكه‌یت و خه‌فه‌تباربیت. نا نامه‌وێت جلی ڕه‌شم بۆ بپۆشیت. تكایه‌ ئه‌وپه‌ڕی هه‌وڵ بده‌ ئه‌م ڕۆژه‌ ناخۆشانه‌ت بیربچێته‌وه‌. بمده‌ ده‌ست با و با دور بمبات.

جیهان ئێمه‌ی خۆشنه‌ویست، چاره‌نوسی منی نه‌ویست. ئێستا من خۆم دایه‌ ده‌ست قه‌ده‌ر و ده‌چمه‌ باوه‌شی مه‌رگه‌وه‌، به‌ڵام له‌ دادگای خودادا سكاڵا له‌سه‌ر لێكۆڵه‌ره‌وه‌كان تۆمار ده‌كه‌م، سكاڵا له‌سه‌ر شاملۆی لێكۆڵه‌ره‌وه‌ تۆمار ده‌كه‌م، له‌سه‌ر دادوه‌ره‌كه‌م، له‌سه‌ر دادوه‌ره‌كانی دادگای باڵای ئه‌م وڵاته‌ كه‌ لێیاندام و كه‌م و كورتیان نه‌كرد له‌ ئازاردانم، له‌سه‌ر هه‌مویان داوا تۆمار ده‌كه‌م. له‌ دادگای په‌روه‌ردگاردا، سكاڵا له‌سه‌ر دكتۆر فه‌رڤه‌ندی و قاسم شه‌عبانی و هه‌موو ئه‌وانه‌ تۆمارده‌كه‌م كه‌ به‌ هۆی هه‌ڵه‌ و درۆكانیانه‌وه‌ مافه‌كانیان خواردم و گوێیان به‌وه‌ نه‌دا كه‌ زۆر كات ئه‌وه‌ی وه‌ك ڕاستی ده‌رده‌كه‌وێت ڕاستی نیه‌.

شوعله‌ی ئازیز، له‌ودنیا من و تۆ سكاڵاكارین و ئه‌وان تۆمه‌تبارن، باببینین خودا چی ده‌وێت. ده‌مه‌وێت تا ده‌مرم باوه‌شتكه‌م. خۆشم ده‌وێیت.

نه‌وت

وه‌زیری سامانه‌ سروشتیه‌کانی کوردستان له‌ فۆرومی مێری له‌ هه‌ولێر: "پاره‌ی ئه‌و نه‌وته‌ی فرۆشتوومانه‌ پێماندراوه‌، پاره‌ی 10 ته‌نکه‌ری دیکه‌شمان وه‌رگرتووه‌ که‌ هێشتا له‌ به‌نده‌ری جه‌یهان پڕ نه‌کراون"

واته‌ ده‌ ته‌نکه‌ر پێشه‌کی پاره‌که‌یان دراوه‌..
ئه‌مه‌ هه‌واڵێکی خۆشه‌ که‌ فرۆشتنی نه‌وتی کوردستان له‌ بازاڕه‌کانی دونیا کێشه‌ی ئه‌وتۆی نه‌ماوه‌، ئه‌وه‌ی ده‌مێنێته‌وه‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌:

1- هیوا بخوازین بتوانرێ هه‌نارده‌ی نه‌وت له‌ ساڵی نوێدا به‌رز بکرێته‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی بتوانێ پێداویستیه‌کانی کوردستان دابین بکا.
2- چاودێری توندی پارله‌مانی بخرێته‌ سه‌ر که‌رتی نه‌وت، چونکه‌ ئه‌مه‌ سه‌ره‌تایه‌ ئه‌گه‌ر به‌ شه‌فافی مامه‌ڵه‌ی له‌ گه‌ڵ نه‌کرێ، نه‌وت ده‌بێته‌ قوڕێکی گه‌وره‌ و سه‌ری هه‌موو خه‌ڵک و ئاینده‌ی کوردستانیشی تێ ده‌چه‌قێت.

ده‌بێ هه‌وڵ بدرێ کوردستان به‌ رێگه‌ی نه‌رویجدا بڕوات نه‌ک وڵاتانی که‌نداو و نایجیریا.

نه‌وت یان نیعمه‌تێکی گه‌وره‌یه‌، یان قوڕێکی خه‌سته

بازرگانه‌کان و داعش و ماکیاڤیللی

توێژه‌رانی سیاسه‌ت نیکۆڵۆ ماکیاڤیللی باش ده‌ناسن، یه‌کێک له‌ وته‌ دیاره‌کانیشی که‌ ره‌نگه‌ به‌لای زۆر خه‌ڵک ئاشنا بێ ئه‌وه‌یه‌ که‌ ده‌ڵێ " ئامانج پاکانه‌ بۆ ئامراز ده‌کات "، ببورن ئه‌گه‌ر به‌کوردی کردنه‌که‌ زۆر ئاڵۆز بێ. دیاره‌ مه‌به‌سته‌که‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌ گرنگ ئه‌وه‌یه‌ ئه‌و ئامانجه‌ به‌ ده‌ست بهێنی که‌ بۆی تێده‌کۆشی، کێشه‌ نیه‌ چ رێگه‌یه‌ک ده‌گریته‌ به‌ر. با واز له‌ ماکیاڤیلی بێنین. ماوه‌یه‌که‌‌ میدیاکانی کوردستان راپۆرت له‌ دوای راپۆرت ده‌رباره‌ی مۆدێلی جۆراوجۆری بازرگانی کردن له‌ گه‌ڵ داعش بڵاو ده‌که‌نه‌وه‌ وه‌کو: فرۆشتنی ئۆتۆمبێڵی توییوتا به‌ ره‌تل و گواستنه‌وه‌یان بۆ داعش، بازرگانی نه‌وت و به‌نزین، بازرگانی گه‌نم و جۆ و دانه‌وێڵه‌ و ئه‌وه‌تا ئێستاش باسی بوتڵه‌ غاز ده‌کرێ.
هه‌ڵبه‌ت ئه‌و بازرگانانه‌ی ئه‌و مامه‌ڵانه‌یان له‌ گه‌ڵ داعش کردووه‌ هه‌رگیز ترسی ئه‌وه‌یان به‌ دڵدا نه‌هاتووه‌ که‌ شتێک هه‌یه‌ ناوی حکومه‌تی هه‌رێم و قانون و شه‌ڕه‌ له‌ گه‌ڵ داعش. ره‌نگه‌ ئه‌وان له‌و په‌ڕی متمانه‌ و هێزه‌وه‌ ئه‌مه‌یان کردبێ. چونکه‌ زۆرینه‌ی کات ئه‌وه‌ی مرۆڤ له‌ تاوان ده‌گێڕێته‌وه‌ بریتیه‌ له‌ مه‌ترسی ئاشکرا بوون و سزا وه‌رگرتن. ئێستا که‌ راپۆرت له‌ دوای راپۆرتیان له‌سه‌ر بڵاو ده‌بێته‌وه‌. تۆپه‌که‌ ده‌که‌وێته‌ گۆڕه‌پانی حکومه‌تی هه‌رێم و قانون له‌ کوردستان که‌ خۆیان بسه‌لمێنن که‌ هه‌ن و ئه‌و که‌سانه‌ش سزا بده‌ن.

کێشه‌ی گه‌وره‌ له‌ که‌یسی له‌م جۆره‌ له‌ کوردستان هه‌میشه‌ ئه‌وه‌ بووه‌ که‌ ره‌نگه‌ خه‌ڵکی گه‌وره‌ و به‌رپرس له‌ په‌نایانه‌وه‌ بن. ئێستا کاتی ئه‌وه‌یه‌ که‌ خه‌ڵکی کوردستان ببێته‌ چاودێر و داوا له‌ پارله‌مان وحکومه‌تی هه‌رێم بکا که‌ به‌ ره‌چاوکردنی بارودۆخی ئه‌و جۆره‌ مامه‌ڵه‌یه‌، له‌ کاتێک که‌ هه‌رێم له‌ شه‌ڕدایه‌ له‌ گه‌ڵ داعش، ئه‌و بازرگانانه‌ و هه‌موو ئه‌و که‌سانه‌ی له‌ پشتیانه‌وه‌ن ده‌ست نیشان بکرێن و بدرێنه‌ دادگا و دوای ئه‌وه‌ی دادگا حوکمی خۆی ده‌دات، به‌ ئاشکرا ناوه‌کانیان ئاشکرا بکرێ و سزاکانیان بۆ خه‌ڵک بخرێته‌ روو. چونکه‌ هه‌میشه‌ ئه‌وه‌ی کێشه‌ی گه‌وره‌ی سه‌روه‌ری قانون بووه‌ له‌ کوردستان ئه‌وه‌ بووه‌ که‌ قانون مێشووله‌کان ده‌گرێ و ناوێرته‌ پڵنگه‌کان. بێگومان ئه‌گه‌ر خه‌ڵک و پارله‌مان و میدیا چاودێری به‌رده‌وامی ئه‌و که‌یسانه‌ نه‌که‌ن، ره‌نگه‌ پڵنگه‌کان وه‌کو که‌یسه‌کانی گه‌نده‌ڵی و ئه‌و هه‌موو تاوانه‌ی کردوویانه‌ له‌ بیست ساڵی رابردوو، ئه‌مه‌شیان بۆ بچێته‌ سه‌ر.
ده‌بێ هه‌موومان داوا بکه‌ین که‌ ئه‌و که‌سانه‌ په‌نا نه‌درێن و به‌ هیچ جۆرێک و به‌ هیچ بیانووێک له‌ قانون نه‌شاردرێنه‌وه‌، هه‌روه‌ها ده‌بێ داوای ئه‌وه‌ش بکه‌ین که‌ شه‌فافیه‌ت هه‌بێ و خه‌ڵک دوای ته‌واو بوونی لێکۆڵینه‌وه‌کان به‌ ره‌سمی بزانێ که‌ ئه‌و ناپاکانه‌ کێن که‌ هیچ سنوورێکی ئه‌خلاقیان له‌ لادا نه‌ماوه‌.

هێمن میرانی

وێنه‌: پاڵاوتنی نه‌وت به‌ شێوه‌ داعشیه‌که‌ی

Heartbreaking Final Letter Of Hanged Young Iranian Woman Reyhaneh Jabbari

 

I think everyone has to read this letter. It sheds light on a part of what is happening in Iran. One day, in a post Islamic Republican Iran, Iranian students will mention this letter in their assignments to highlight what the theocratic regime  has done to their country and their people. 

Hemn Merany

Dear Sholeh, today I learned that it is now my turn to face Qisas [the law of retribution in the Iranian legal system]. I am hurt as to why you did not let me know yourself that I have reached the last page of the book of my life. Don’t you think that I should know? You know how ashamed I am that you are sad. Why did you not take the chance for me to kiss your hand and that of dad?
The world allowed me to live for 19 years. That ominous night it was I that should have been killed. My body would have been thrown in some corner of the city, and after a few days, the police would have taken you to the coroner’s office to identify my body and there you would also learn that I had been raped as well. The murderer would have never been found since we don’t have their wealth and their power. Then you would have continued your life suffering and ashamed, and a few years later you would have died of this suffering and that would have been that.
However, with that cursed blow the story changed. My body was not thrown aside, but into the grave of Evin Prison and its solitary wards, and now the grave-like prison of Shahr-e Ray. But give in to the fate and don’t complain. You know better that death is not the end of life.
You taught me that one comes to this world to gain an experience and learn a lesson and with each birth a responsibility is put on one’s shoulder. I learned that sometimes one has to fight. I do remember when you told me that the carriage man protested the man who was flogging me, but the flogger hit the lash on his head and face that ultimately led to his death. You told me that for creating a value one should persevere even if one dies.
You taught us that as we go to school one should be a lady in face of the quarrels and complaints. Do you remember how much you underlined the way we behave? Your experience was incorrect. When this incident happened, my teachings did not help me. Being presented in court made me appear as a cold-blooded murderer and a ruthless criminal. I shed no tears. I did not beg. I did not cry my head off since I trusted the law.
But I was charged with being indifferent in face of a crime. You see, I didn’t even kill the mosquitoes and I threw away the cockroaches by taking them by their antennas. Now I have become a premeditated murderer. My treatment of the animals was interpreted as being inclined to be a boy and the judge didn’t even trouble himself to look at the fact that at the time of the incident I had long and polished nails.
How optimistic was he who expected justice from the judges! He never questioned the fact that my hands are not coarse like those of a sportswoman, especially a boxer. And this country that you planted its love in me never wanted me and no one supported me when under the blows of the interrogator I was crying out and I was hearing the most vulgar terms. When I shed the last sign of beauty from myself by shaving my hair I was rewarded: 11 days in solitary.
Dear Sholeh, don’t cry for what you are hearing. On the first day that in the police office an old unmarried agent hurt me for my nails I understood that beauty is not looked for in this era. The beauty of looks, beauty of thoughts and wishes, a beautiful handwriting, beauty of the eyes and vision, and even beauty of a nice voice.
My dear mother, my ideology has changed and you are not responsible for it. My words are unending and I gave it all to someone so that when I am executed without your presence and knowledge, it would be given to you. I left you much handwritten material as my heritage.
However, before my death I want something from you, that you have to provide for me with all your might and in any way that you can. In fact this is the only thing I want from this world, this country and you. I know you need time for this.
Therefore, I am telling you part of my will sooner. Please don’t cry and listen. I want you to go to the court and tell them my request. I cannot write such a letter from inside the prison that would be approved by the head of prison; so once again you have to suffer because of me. It is the only thing that if even you beg for it I would not become upset although I have told you many times not to beg to save me from being executed.
My kind mother, dear Sholeh, the one more dear to me than my life, I don’t want to rot under the soil. I don’t want my eye or my young heart to turn into dust. Beg so that it is arranged that as soon as I am hanged my heart, kidney, eye, bones and anything that can be transplanted be taken away from my body and given to someone who needs them as a gift. I don’t want the recipient know my name, buy me a bouquet, or even pray for me.
I am telling you from the bottom of my heart that I don’t want to have a grave for you to come and mourn there and suffer. I don’t want you to wear black clothing for me. Do your best to forget my difficult days. Give me to the wind to take away.
The world did not love us. It did not want my fate. And now I am giving in to it and embrace the death. Because in the court of God I will charge the inspectors, I will charge inspector Shamlou, I will charge judge, and the judges of country’s Supreme Court that beat me up when I was awake and did not refrain from harassing me.
In the court of the creator I will charge Dr. Farvandi, I will charge Qassem Shabani and all those that out of ignorance or with their lies wronged me and trampled on my rights and didn’t pay heed to the fact that sometimes what appears as reality is different from it.
Dear soft-hearted Sholeh, in the other world it is you and me who are the accusers and others who are the accused. Let’s see what God wants. I wanted to embrace you until I die. I love you.

http://www.huffingtonpost.co.uk/2014/10/26/reyhaneh-jabbari-letter_n_6049846.html