به‌ڕێوه‌به‌ری گشتیی دیوانی وه‌زاره‌تی ناوخۆی هەرێمی کوردستان دەڵێت، "زۆرینەی تاوان و دزیکردنەکان بە ماتۆڕسکیلی بێ سەرەتا ئەنجام دەدرێن" و پلانیان هەیە بۆ "کۆتاییهێنان بە ماتۆڕسکیلی بێ سەرەتا" لەسەر شەقامەکان.
د. هێمن میرانی، به‌ڕێوه‌به‌ری گشتیی دیوانی وه‌زاره‌تی ناوخۆی هەرێمی کوردستان لە هەڤپەیڤینێکدا لە بەرنامەی 'رووداوی ئەمڕۆ' کە نوێنەر فاتیح پێشکێشی دەکات، تیشک دەخاتە سەر گرێبەست و چۆنیەتی دانانی کامێرای تیژڕۆیی پۆینت تو پۆینت و دەڵێت: "هەڵوەشاندنەوەی دانانی ئەو کامێرایانە لە دەسەڵاتی ئەنجوومەنی پارێزگاکان نییە" و دەشڵێت: "ئەو سیستمە نوێیە تەنیا لە سلێمانی دانەنراوە، بەڵکو لە هەولێریش دەست کراوە بە دانانی کامێرای پۆینت تو پۆینت لە شەقامە خێراکانی دەرەوەی شار."
لەبارەی نەهێشتنی چەکی بێمۆڵەت، د. هێمن میرانی رایگەیاند: "پرۆسەی کۆکردنەوەی چەکی بێ مۆڵەت بەردەوامە، هێزە هاوبەشەکان بەردەوام خاڵی پشکنینی گەڕۆکیان هەیە." هەروەها لەبارەی وەرگرتنی مۆڵەتی چەکهەڵگرتن بە یاسا نوێیەکەی وەزارەتی ناوخۆ، گوتی: "هەرکەسێک داوای مۆڵەتی چەک بکات، پێویستی بە رەزامەندی ئاسایش و راپۆرتی پزیشکی و هێنانی پەنجەمۆر هەیە لە بەشی تاوانەکان کە دەریبخات هیچ تاوانێکی ئەنجام نەداوە، هاوکات هۆکارێکی دڵنیاکەرەوە پێشکێشی وەزارەتی ناوخۆ بکات کە بۆچی دەیەوێت چەکی هەبێت."
دەقی هەڤپەیڤینی رووداو لەگەڵ د. هێمن میرانی، به‌ڕێوه‌به‌ری گشتیی دیوانی وه‌زاره‌تی ناوخۆی
هەرێمی کوردستان
رووداو: دانانی کامێراکان بەکوێ گەیشتووە؟ د. هێمن میرانی: کامێرا یەکێکە لەو ئامرازانەی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەپێناو پاراستنی سەلامەتی گشتی و گیانی ئەو خەڵکانەی رێگاکان بەکاردەهێنن، چ ئەوانەی بە ئۆتۆمبێل دەڕۆن چ ئەوانەی بە پێ دەڕۆن، بەکاردەهێنرێت. واتا بۆ ئێمە پاراستنی گیانی خەڵک گرنگە. دانانی کامێرا یەکێکە لەو میکانیزمانەی حکومەتی هەرێمی کوردستان وەکو وڵاتانی دیکە چەند ساڵێکە دەستی بەو پرۆسەیە کردووە. ئەوەی ئێستا دادەنرێت، مۆدێلی نوێی کامێرایە. بەشێکیان پۆینت تو پۆینتن و بڕیاریش نییە لە سلێمانی دەستپێبکرێت، لە هەولێریش پرۆسەکە کەوتووەتە بواری جێبەجێکردن. سیستمی کامێرای پۆینت تو پۆینت ئەو کامێرایانەن کە لە شەقامە خێراکانی دەرەوەی شارەکان و لە نێوان شارەکان دادەنرێن و لە ناوشار نین. چوار جۆر کامێرا هەیە. کامێرای پۆینت تو پۆینت کە بڕیارە لە شەقامە خێراکانی دەرەوەی شار دابنرێن. کامێرای چەسپاو هەیە کە لە هەولێر و شارەکانی دیکە ئێستا هەن. کامێرای گەڕۆک هەیە "مۆبایل." لەگەڵ کامێرای سەر ترافیکلایتەکان. ئەمە ئەو مۆدێلانەی کامێران کە لە زۆربەی وڵاتان هەن و لە هەرێمی کوردستان لەگەڵ هەندێک کۆمپانیای کەرتی تایبەت، وەکو بەشێک لە پرۆژەکانی دیکە کە بە هاوئاهەنگی نێوان کەرتی تایبەت و کەرتی گشتی جێبەجێدەکرێت، دادەنرێن. رووداو: کەی دەکەوێتە کار؟ لە هەولێر گوتت دەستکراوە بە دانانی، بەڵام پێدەچێت لە سلێمانی یەکەمجار بکەوێتە کار؟ د. هێمن میرانی: دیار نییە لە هەولێر و سلێمانی کامیان پێش کامیان دەکەونەکار، لەبەرئەوەی دەکەوێتە سەر ئامادەکاری کۆمپانیاکانی جێبەجێکار. هەم لە هەولێر دەست بە دانانی کامێراکان کراوە و هەم لە سلێمانیش. هەندێک خەڵک دەنگیان لە پرۆسەکەوە هێناوە بۆ هەندێک بەرژەوەندی تایبەت، دەنا ئەوە پەیوەندی بە سەلامەتی گشتییەوە هەیە.
رووداو: بەڵام کەی دەکەوێتە کار؟ ئەوە گرنگە بۆ خەڵک. د. هێمن میرانی: ئێمە چاوەڕێی راپۆرتی کۆتایی لیژنەی سەرپەرشتی پرۆژەکە دەکەین. کەی هەموو ئامادەکارییەکان جێبەجێبوو، دەکەونە کار. رووداو: کەواتە نزیکە؟ د. هێمن میرانی: هیوادارین نزیک بێت. بەڵام کە دەڵێم هیوادارین هۆکارم هەیە. بەگوێرەی راپۆرتی نەتەوە یەکگرتووەکان 1.3 ملیۆن کەس ساڵانە لە جیهاندا بە رووداوی هاتووچۆ دەمرن کە دەکاتە سێ هەزار کەس لە مانگێکدا کە دانیشتووانی گۆی زەوی حەوت بۆ هەشت ملیار کەسە. بەڵام لە هەرێمی کوردستان کە شەش ملیۆن کەسی تێدا دەژی، رۆژانە یەک کەس بە رووداوی هاتووچۆ دەمرێت و 18 کەسیش برینداردەبن. بەشێکی کەمی ئەو داتایە پەیوەندی بە خراپی رێگەوبانەکانەوە هەیە، بەشی هەرەزۆری سەرەڕۆیی و تیژڕۆیی و پابەندنەبوونە بە یاساکانی هاتووچۆ. پابەندنەبوونە بە رێنماییەکان و ئەو رێسا و یاسایانەیە کە بۆ سەلامەتی هەموومان لەسەر شەقامەکان لەکاردان. بۆیە ئەرکی وەزارەتی ناوخۆ و حکومەتی هەرێمی کوردستانە سەلامەتی گشتی بپارێزێت. ئێمە خۆمان بە پارێزەری گیانی خوشک و براکانمان و هەموو خەڵک دەزانین. کە ستراتیژ ئەوەبێت سەلامەتی گشتی بپارێزیت، بێگومان حکومەت ئامادەیە هەموو رێگایەک بگرێتەبەر بۆ رێگریکردن لە کۆمەڵیک سەرەڕۆ کە ئێمە دەمانەوێ ژیانی ئەوانیش بپارێزین، بەڵام ئەگەر ئەوان نایانەوێ ژیانی خۆیان بپارێزن، دەبێ ئاگاداری ژیانی خەڵکی دیکەبن کە شەقام بەکاردەهێنن. رووداو: هیچ گەرەنتییەکتان لایە یان لێکۆڵینەوەیەک کە ئەم سیستمە رووداوی هاتووچۆ کەمدەکاتەوە؟ چونکە ئێمە پێشتر رووداوی هاتووچۆمان هەبووە پێش ئەوەی کامێرای جێگیر دابنێن، بەڵام ئەو کامێرایە رووداوی هاتووچۆی کەمنەکردووەتەوە و هەر بەردەوامە، ئەو دڵنیاییەتان لەکوێوە هێناوە؟ د. هێمن میرانی: ئەو کارانەی وەزارەتی ناوخۆ دەیکات، کاری هەڕەمەکی نین، بەرهەمی بیرکردنەوە و توێژینەوەن، چەندین توێژینەوە لە وڵاتانی دنیا هەیە لەسەر پێداویستییەکانی دامەزراندنی سیستمی پۆینت تو پۆینت بە بەراورد بە کامێرای جێگیر. ئەو شوێنانەی کامێرای پۆینت تو پۆینتیان لێ داندراوە 90٪ی رووداوەکانی هاتووچۆ لێیان کەمبووەتەوە. هۆکاری ئەوەی کامێرای جێگیر لە وڵاتانی دنیا دەمێکە مۆدیلی نەماوە، لەبەرئەوەی شۆفێرەکان شوێنی کامێراکە پێ دەزانن و چەند مەترێک بەر لەوەی بگەنە کامێراکە ستۆپ دەکەن و دواتر کە لە کامێراکە تێپەڕبوون، دەست بە تیژڕۆیی دەکەن و ئەو شۆفێرانەی نازانن کامێرای جێگیر لەکوێیە، کە دەگەنە کامێراکە بە خێرایی ستۆپ دەکەن و زۆرجار رووداوی هاتووچۆی لێدەکەوێتەوە. خاڵێکی دیکە ئەوەیە کە کامێرای جێگیر کاریگەری لەسەر رەوتی لێخوڕین هەیە لەسەر شەقام. بەڵام کامێرای پۆینت تو پۆینت، هەفتەی رابردوو لە هۆڵەندا بووم، لە نێوان هۆڵەندا و بەلجیکا، ئۆتۆمبێلەکان هەمووی لە یەک ئاست دەڕۆن، بە شۆفێری تەکسییەکەم گوت بۆ خێراتر لێناخوڕی؟ گوتی لەبەرئەوەی بە کامێرای پۆینت تو پۆینت هەموو ئەو شەقامە تا بەلجیکا کۆنتڕۆڵکراوە. گوتی دەبێ بە خێرایی 100 کیلۆمەتر لێبخوڕین، ئەگەر بچێتە 102 کیلۆمەتر، 75 یۆرۆ سزا دەدرێین. رووداو: رەنگە ئێستا کە هەندێک خەڵک دەتبینن، پرسیاری ئەوە بکەن و بڵێن رێگاکەم بۆ وەکو بەلجیکا لێبکە و ئەوکات پۆینت تو پۆینت دابنێ؟ د. هێمن میرانی: پرسیارەکە ئەوەیە کە ئایا کامێرا دەبێ لە رێگەی باش دابنرێت یان خراپ؟ لە رێگەی خراپ خەڵک هەر نابێ خێرا لێبخوڕێت.
رووداو: نابێ رێگەی خراپ هەبێت، خەڵک ناچارە هاتووچۆ دەکات؟ د. هێمن میرانی: خەڵک ناچار نییە خێرا لێبخوڕێت. بەشی هەرەزۆری ئەو رووداوانەی لە شەقامەکان روودەدەن، کەمتر پەیوەندی بە رێگاوە هەیە، پێوەندی بە خێراییەوە هەیە. دروشمێکی یوئێن هەیە داوا دەکەن زۆربەی شوێنی ناوشارەکان ببێتە 30 کیلۆمەتر لە کاژێرێکدا، لەبەرئەوەی ئەو شوێنانە خەڵکی لێ دەژی، کێ پابەند دەبێت بەوەی لە شەقامەکان 30 لێبخوڕێت؟ بەشێکی باشی پەیوەندی بە نەبوونی هۆشیاری لێخوڕینەوە هەیە، لەبەرئەوە ئێمە کار لەسەر ئەو پێنج کۆڵەکەیەی نەتەوە یەکگرتووەکان دەکەین کە تا ساڵی 2030 دەبێ 50٪ی قوربانییەکانی هاتووچۆ کەمبکرێتەوە. رووداو: ئەو کارە تەنیا بە ئێوە ناکرێت، ئامانجی کامێرای هاتووچۆ لەسەرەتاوە سزای پێبژاردن نییە، ئامانجەکە کەمکردنەوەی خێرایی خەڵکە، هەر لەبەر ئەوەشە کامێرا بە شاراوەیی دانانرێت، بەڵکو بە ئاشکرا دایدەنێن، لە وڵاتان ئێستا یاسا دەرچووە دەبێ کامێرا رەنگێکی زەردی زۆر زەق بکرێت بۆ ئەوەی شۆفێر لەدوورەوە بیبینێت و خێرایی کەمبکاتەوە، بەڵام کەمکردنەوەی قوربانی کارێکی یەکدەستە نییە کە بەتەنیا بە کامێرا بکرێت، هۆشیاری دەوێت، لە هەمانکاتدا بایەخدانی دەوێت بە سیستمی هاتووچۆی گشتی کە دەبێ لەنێو شارەکاندا هەبێت، بۆ نموونە شەقامێک لە کوردستاندا لە یەک کیلۆمەتردا 50 ئۆتۆمبێلی لەسەربێت، وابکرێت 20 ئۆتۆمبێلی لەسەربێت و لەو ژمارەیەش نیوەی پاس بێت، پلانەکە ئاوا گشتگیرە؟ د. هێمن میرانی: چەند وەزارەتێک خەریکی ئەو پلانەن، بەڕێوەبردنی سەلامەتی شەقامەکان پەیوەندی بە هاتووچۆوە هەیە، ئۆتۆمبێلی سەلامەت پەیوەندی بە ئێمە و وەزارەتی داراییەوە هەیە، رێگەنادەین هیچ ئۆتۆمبێلێکی خراپ لە خاڵە سنوورییەکانەوە بێتە ناو هەرێمی کوردستان و لەوبارەیەوە زۆرجار گلەییشمان لێکراوە کە رێنماییەکانمان یەکجار توندن. هۆشیاری لێخوڕین پەیوەندی بە ئێمە و وەزارەتی پەروەردە و خوێندنی باڵاوە هەیە، دەبێ خەڵک پێش بەدەستهێنانی مۆڵەتی شۆفێری فێری لێخوڕینی هێمنانە و تەندروست بێت. لەگەڵ ناوەندەکانی فێرکردنی شۆفێریی لەسەرهێڵین بۆ ئەوەی پلانێکی نوێیان بۆ دابنرێت کە چۆن شۆفێری سەلامەت پێش وەرگرتنی مۆڵەتی لێخوڕین پێبگەیێنن. خەریکی ئەوەین راهێنان بە شۆفێران بکەین بەر لەوەی مۆڵەتیان پێبدرێت، فێری فریاگوزاری سەرەتایی ببن بۆ ئەوەی چۆن کەسێک کە تووشی رووداوی هاتووچۆ بووە رزگاری بکەن. بەشێکیش پەیوەندی بە دروستکردنی رێگەوبانەوە هەیە، بیهێنە بەرچاوت رێگەی رۆڤیا لە نێوان هەولێر و دهۆک ئەگەر کامێرای لێ دانەنرێت، چ روودەدات؟ هیچ رەوا نییە رێگەیەکی ستراتیژی لەمجۆرە دروستبکەیت و بە کامێرا کۆنتڕۆڵی نەکەیت. رووداو: دەزانی زۆرترین رووداوی هاتووچۆ بەگوێرەی داتاکان لە هەولێر لە شەقامی 120 مەترییە؟ د. هێمن میرانی: لەبەر ئەوەیە کە باش بە کامێرا کۆنتڕۆڵ نەکراوە. رووداو: گلەییەکی سەرەکی ئەوەیە کە بۆچی پڕۆژەیەکی لەوشێوەیە دەدرێت بە کەرتی تایبەت و حکومەت خۆی نایکات؟ د. هێمن میرانی: بۆچی رێگەی ستراتیژی دەدرێتە کەرتی تایبەت و حکومەت خۆی نایکات. رووداو: کامێرا شتێکی دیکەیە؟ لەبەر ئەوەی ئەوە وێنەی هاووڵاتی دەگرێت، چۆن گەرەنتی کراوە ئەو وێنەیە پارێزراوبێت؟ د. هێمن میرانی: کامێراکان لەلای کەرتی تایبەت نین، وێنەهەڵگرتنەوە لای حکومەتە و ئەوان هیچ وێنەیەکیان لانییە. داتا سەنتەر لە بەڕێوەبەرایەتی هاتووچۆی شارەکانە جگە لە بەڕێوەبەرایەتی و تیمی هاتووچۆی شارەکان کە دەتوانن بچنە ناو داتاکانەوە، یەک کەسی دیکە بۆی نییە بچێتە ناو داتای کەسمانەوە. ئەگەر بابەتەکە پارێزراوی داتای کەسەکانە، هەموو هاووڵاتییانی هەرێمی کوردستان دڵنیادەکەم کە جگە لە تیمەکانی بەڕێوەبەرایەتی هاتووچۆی شارەکان، یەک کەسی دیکە بۆی نییە بچێتە ناو داتاکانەوە. رووداو: حکومەت خۆی نەیدەتوانی ئەو کامێرایانە دابنێت، وەکو چۆن کامێرا جێگیرەکانی دانا؟ د. هێمن میرانی: ئەو کامێرایانەش گرێبەستیان هەیە. رووداو: راستە گرێبەستیان هەیە، بەڵام داهاتەکەی بۆ کەرتی تایبەت نەبوو؟ د. هێمن میرانی: داهاتی ئەم پرۆژەیەش بۆ کەرتی تایبەت نییە. کێ دەڵێ بۆ کەرتی تایبەتە. رووداو: بەپێی گرێبەستەکە 70٪ داهاتەکەی بۆ ماوەی 15 ساڵ بۆ کۆمپانیاکەیە و 30٪ بۆ حکومەتە؟ د. هێمن میرانی: نەخێر. رووداو: ئەوە لە گرێبەستەکەدایە، رۆژێک پارێزەرەکەی لە ستۆدیۆ میوانم بوو؟ د. هێمن میرانی: نەخێر. گرێبەستەکە دەڵێ 70٪ی داهاتی کامێراکان بۆ کۆمپانیاکەیە تا تێچووی خۆی دەردەهێنێت و 30٪ی بۆ حکومەتە. تێچوو واتای ئەو پارە گەورەیەی هەردوو کۆمپانیاکە خستوویانەتە ناو ئەو پرۆژەیە. پارەیەکی خەیاڵی لەو کامێرایانە خەرجکراوە. رووداو: پارەکە چەندە؟ د. هێمن میرانی: ژمارەیەکی گەورەیە و من بۆ ئەوە لێرە نیم ئەو ژمارانە باس بکەم. رووداو: نزیکی 50 ملیارێک دەبێت وابزانم. د. هێمن میرانی: زیاترە، دانەیەکیان سەروو 100 ملیار و ئەویدیکەش سەروو 80 ملیارە. ئەوان تا خەرجی خۆیان وەردەگرنەوە رێژەکە بەم جۆرەیە و دواتر 80٪ی داهات بۆ حکومەت دەبێت و 20٪ بۆ کۆمپانیاکان دەبێت بۆ چاککردنەوە و چاودێریکردنی سەلامەتی کامێراکان لەڕووی تەکنیکییەوە، بۆ ماوەی 15 ساڵ. چ سەرمایەدارێک ئامادەیە پارەکەی لە بارودۆخێکی ناسەقامگیری وەک عێراق کە هەرێمی کوردستان بەشێکە لەو وڵاتە بخاتەکار. من سوپاسی ئەو کۆمپانیایانە و هەر کۆمپانیایەکی کەرتی تایبەت دەکەم کە پارەکەی دەهێنێت و لە پرۆژەیەکی ستراتیژیدا هاوکاری حکومەتی هەرێمی کوردستان دەکات. رووداو: ئەی لەڕووە یاساییەکەیەوە؟ د. هێمن میرانی: بەلای ئێمەوە سەلامەتی خەڵک گرنگە. هیوادارم ئێمە وەک حکومەت دوای ئەوەی ئەو کۆمپانیایانە خەرجیی خۆیان کۆدەکەنەوە و دواتر داهاتەکەی بۆ حکومەت دەبێت، هیوادارم ئەو دوو کۆمپانیایە مایەپووچ بن و حکومەتی هەرێمی کوردستان یەک دینار پارە لەو پرۆژەیە وەرنەگرێت، بۆیە داوا لە خەڵکی کوردستان دەکەم وابکەن ئێمە و کۆمپانیاکان دینارێک لەو پرۆژەیە وەرنەگرین، چونکە ئەوە مەبەستی ئێمە نییە. رووداو: ئەی لەڕووە یاساییەکەیەوە؟ بۆ نموونە ئەنجوومەنی پارێزگای سلێمانی بە زۆرینەی دەنگ رەتیکردەوە. د. هێمن میرانی: ئەوە کاری ئەنجوومەنی پارێزگای سلێمانی نییە. رووداو: مەبەستم ئەوەیە چۆن ئەو هەڵوێستەی ئەنجوومەنی پارێزگا لەبەرچاو دەگرن؟ د. هێمن میرانی: ئەمە کاری ئەنجوومەنی پارێزگای سلێمانی نییە، ئەو ئەنجوومەنە و هەر ئەنجوومەنێکی دیکە دەتوانن دەنگ لەسەر پرۆژەیەک بدەن کە لە دەسەڵاتی ئەوان بێت. رووداو: ئەوان دەڵێن وەزارەتی ناوخۆ یاسای ژمارە سێ جێبەجی ناکات؟ د. هێمن میرانی: هاتووچۆ کاری وەزارەتی ناوخۆیە و کاری ئەنجوومەنی پارێزگای سلێمانی نییە. رووداو: ئەی نووسراوەکەی داواکاری گشتیی پارێزگای سلێمانی؟ د. هێمن میرانی: من نەمخوێندووەتەوە. رووداو: ئەویش رەتیدەکاتەوە. د. هێمن میرانی: نەمخوێندووەتەوە. رووداو: نەتخوێندووەتەوە لەبەرئەوەی بێ بەهایە لەلات یان چی؟ د. هێمن میرانی: هیچ نووسراوێک کە لە دامەزراوەیەکی کوردستان دەربچێت بێبەها نییە، بەڵام ئێمە یاسای وەزارەتی ناوخۆمان هەیە کە لە رێنمایی و ئەو بابەتانە لەسەرووترە. بەپێی ئەو یاسایە بەڕێوەبەرایەتی گشتیی هاتووچۆ و بەڕێوەبەرایەتی هاتووچۆی شارەکان بەشێکە لە وەزارەتی ناوخۆ و سەلامەتی گشتی بەشێکە لە ئەرکی وەزارەتی ناوخۆ کە لە یەکێک لە ماددە سەرەتاییەکانی یاساکەدا هاتووە. ئەوە پەیوەندی بە ئێمەوە هەیە، دەسەڵاتی خۆمان بەش ناکەین لەگەڵ هیچ ئەنجوومەنێکی دیکە. رووداو: کەواتە ئەنجوومەنەکان هیچ مافێکیان نییە بەسەر ئەوە شتەی لە شارەکەیان روودەدات؟ خۆ حوکمڕانی و دەسەڵاتیش بە گفتوگۆ دەکرێت. د. هێمن میرانی: ئێمە دەسەڵاتی خۆمان بەکاردەهێنین بۆ پاراستنی سەلامەتی گشتی. ئەو مشتومڕانە لەگەڵ کەس ناکەین کاتێک بابەتەکە دێتە سەر سەلامەتی گشتی. بۆم باسکردی کە 18 کەس رۆژانە لە کوردستان بەهۆی رووداوی هاتووچۆ بریندار دەبێت. رووداو: تێچووی هەر بریندارێک چەندە لەسەرتان؟ د. هێمن میرانی: هەر بریندارێک لە رووداوێکی هاتووچۆ بۆ نموونە لەسەر ماتۆڕێک بکەوێتە خوارەوە هەتا دەگاتە ژووری چاودێری چڕ، نزیکەی 800 دۆلار لەسەر حکومەت دەکەوێت. ئەوە بۆ ئەوەی ماوەیەکی کورت لە چاودێری چڕ بمێنێتەوە، ئەگینا چەند رۆژ زیاتر بمێنێتەوە، ئەوەندە 800 دۆلارییە تێچووی لەسەر حکومەتە. تێچوویەک هەیە لەپشتی رووداوەکانی هاتووچۆیە، ئەو سیستمانەی ئێمە جارێ بۆ پاراستنی گیانی خەڵک بەلامانەوە گرنگە، بەڵام ئەگەر کەسەکە نەمرد و برینداربوو، لەو 18 کەسە ژمارەیەکی کەمیان کەمئەندام دەبن، ئەوەش کاریگەری لەسەر ژیانی خۆی و ماڵ و منداڵی دەبێت بۆ هەتا هەتایە، کە ئەوەش دەبێتە تێچوویەکی گەورە لەسەر حکومەت. بۆ لێکەوتە داراییەکانیش، هەر ئۆتۆمبێلێک لەناودەچێت، بەشێکە لە داهاتی ئەو وڵاتە. چونکە داهاتی تاکە کەس بەشێکە لە داهاتی گشتی ئەو وڵاتە، جگە لەوەی زیان بە رێگاکان دەگەیێنێت و پاڵەپەستۆ لەسەر نەخۆشخانەکان دروستدەبێت و تەندروستی گشتی دەکەوێتە بارێکی لەناکاو. ئێوە وەک کەناڵەکانی راگەیاندن شەوانە بڕۆن سەیری نەخۆشخانەی فریاکەوتنی رۆژئاوای هەولێر بکەن کە زۆربەی رووداوەکانی شکان و هاتووچۆ لەوێ چارەسەر دەکرێن، بزانن کە کەسێک تووشی رووداو دەبێت، چ کارەساتێکی گەورە بەسەر هەموو خێزانەکەی دێت. تا بەیانی دەبێ لە نەخۆشخانە بن، واتا ئەو ناسەقامگیرییە کۆمەڵایەتییەی بەسەر خەڵک و بەسەر باری داراییدا دروستدەبێت، لە ئەنجامی سەرەڕۆییەک روودەدات. کاری حکومەتە ئەو سەرەڕۆییانە رابگرێت. رووداو: تاوەکو ساڵی چەند لە زاخۆوە تا کفری بەو سیستمە نوێیەی کامێرا کاردەکات؟ د. هێمن میرانی: ئەوە دەوەستێتە سەر ئامادەکارییەکانی کۆمپانیا کە فەیسی یەکەم بۆ نموونە لە هەولێر و دهۆک و سۆران و زاخۆ، لە ئایندەیەکی نزیک دەستپێدەکات، رۆژی پێنجشەممە کۆبوونەوەمان هەیە لەگەڵ کۆمپانیای جێبەجێکار، تیمێک لە هاتووچۆی شارەکان سەرپەرشتی پرۆسەکە دەکەن. مەبەستمانە بە خێراترین کات هەموو شەقامە خێراکانی کوردستان بە کامێرای چاودێریکردنی تیژڕۆیی کۆنتڕۆڵ بکەین. رووداو: تا کۆتایی 2023 دەتوانین بڵێین تەواودەبێت؟ د. هێمن میرانی: هیوادارین تا ئەوکاتە هەموو کوردستان بەو سیستمە کاربکات. زانیاری هەڵە لەناو خەڵک بڵاودەکرێتەوە لەسەر کامێرای پۆینت تو پۆینت، ئەو کامێرایە یەکێکە لە کامێراکانی چاودێری و تەنیا لە دەرەوەی شار دادەنرێت، بۆ نموونە لە شەقامی 60 مەتری هەولێر و سلێمانی دانانرێت، لە شەقامەکانی وەک مووسڵ - هەولێر کە خێراییەکەی 100 کیلۆمەترە لە کاژێرێکدا، دادەنرێت. پێویستە بە خێرایی 95 بۆ 99 لێبخوڕی و ناتوانی 120 لێبخوڕیت، ئەوە لە هەموو دنیا بۆ پاراستنی سەلامەتی خەڵکە، لە رێگای هەولێر - دهۆک ئەگەر نابەرپرسانە هەڵسوکەوت بکرێت کەسەکە حەزدەکات تا خێرایی هەیە لێبخوڕێت، لەبەرئەوەی شەقامەکە زۆر باشە. رووداو: باسی سەلامەتی گشتیت کرد، بابەتێکی دیکە کە کاری لەسەردەکەن پرسی کۆنتڕۆڵکردنی چەکە، کە ئەویش بەشێکی گرنگی پەیوەست بە سەلامەتی گشتییە، بۆ ئەمە بەکوێ گەیشتوون؟ د. هێمن میرانی: لەسەر فەرمانی سەرۆکی حکومەت راسپێردراین جارێ هەموو بازاڕەکانی چەک دابخەین، خۆشبەختانە لە هەموو کوردستان لەیەک کاتدا هەموو بازاڕەکان داخران. یاسای نوێی چەک و رێنمایی نوێی جێبەجێکردنی یاساکە کەوتنە بواری جێبەجێکردن. ئێستا پرۆسەکە دەستیپێکردووە و هەرکەسێک داوای مۆڵەتی چەک بکات، پێویستی بە رەزامەندی ئاسایش و راپۆرتی پزیشکی و هێنانی پەنجەمۆر هەیە لە بەشی تاوانەکان کە دەریبخات هیچ تاوانێکی ئەنجام نەداوە، هاوکات هۆکارێکی دڵنیاکەرەوە پێشکێشی وەزارەتی ناوخۆ بکات کە بۆچی دەیەوێت چەکی هەبێت، واتا ئەگەر رەزامەندی ئاسایشی هەبوو و پەنجەمۆری هێنا و هیچ پێشینەیەکی تاوانی نەبوو، ئەگەر راپۆرتی پزیشکیشی هێنا بەو مانایە نییە مۆڵەتی هەڵگرتنی چەکی پێدەدرێت. رووداو: ئەی کۆکردنەوەی چەکی بێ مۆڵەت؟ د. هێمن میرانی: پرۆسەی کۆکردنەوەی چەکی بێ مۆڵەت بەردەوامە، هێزە هاوبەشەکان بەردەوام خاڵی پشکنینی گەڕۆکیان هەیە. ئێمە نەمانویستووە خاڵی پشکنینی بەردەوام لە هەموو شوێنێک هەبێت، لەبەر دروستبوونی قەرەباڵخی کە کاریگەریی لەسەر هاتووچۆ و ئیشوکاری خەڵک دەبێت. چاوەڕوانی ئێمە لە سەرەتای دەستپێکردنی پرۆسەکەوە ئەوەبووە کە خەڵک ئەو بابەتە بە هی خۆی بزانێت و خۆی بێتە پێشەوە، ئەوەش روویدا، لە سەرەتای پرۆسەکەوە کەمترین ژمارەی چەک لەناو ئۆتۆمبێلەکاندا گیراون، لەبەرئەوەی خەڵک خۆی بڕیاریداوە چەکی بێ مۆڵەت هەڵناگرێت. رۆژانە پەیوەندیمان پێوەدەکرێت. ئەمڕۆ ئەفسەرێکی پێشمەرگە کە چەکەکەی فەرمییە، پەیوەندی پێوەکردم و گوتی ئەو چەکەی ئێمە کە وەزارەتی پێشمەرگە پێیداوین و ژمارە کراوە و لە پێناسەکەشماندا هەیە، ئایا پێویستی بە رەزامەندی وەزارەتی ناوخۆ هەیە؟ ئەوە جۆرێک لە ترسە لەلای خەڵک کە چەکی بێ مۆڵەت هەڵنەگرێت. رووداو: بەشێک لە بڕیارەکە ئەوەبوو کە پۆلیس یان هەر هێزێکی ئەمنی نابێ چەک بباتە ماڵەوە، ئەو جۆرە کۆگایانە دروستکراون لە بنکەکانی پۆلیس؟ د. هێمن میرانی: دەستپێکراوە و ساڵێک کات بۆ ئەو بابەتە دانراوە، چونکە پێویستی بە شوێن هەیە. وەزارەتی پێشمەرگە و وەزارەتی ناوخۆ و ئاسایش و هێزەکانی دیکەی ناوخۆ راسپێردراون کە هەریەکەیان لەشوێنی خۆی دەست بەو پرۆسەیە بکات. پرۆژەیەکی دیکەش هەیە بۆ دروستکردنی شوێنی مۆدێرن بۆ بابەتەکانی مامەڵەکردن بە چەک لە ژێر چاودێریی وەزارەتی ناوخۆ. ئەوەش پرۆژەیەکە لەگەڵ کەرتی تایبەت جێبەجێ دەکرێت، کە دەبێ شوێنێکی کۆنتڕۆڵکراوبێت و هەموو چەکێکی هاتوو و چوو و گولـلەکان تۆمارکراوبن، وەک ئەوەی لە دنیا هەیە، بۆ ئەوەی بازاڕی چەک لەناو ماڵان و بە ئۆنلاین نەمێنێت کە هەندێکجار گوێمان لێدەبێت گوایا بە ئۆنلاین چەک مامەڵەی پێوەدەکرێت. رووداو: ناوە ناوە هەڵمەتێک دەستپێدەکەن بۆ گرتنی ئەو ماتۆڕانەی بێ سەرەتان، هیچ پلانێک هەیە کە ئەو پرسە بەیەکجاری یەکلابکرێتەوە و چارەسەرێکی یەکجاریی بۆ دابنرێت، بۆ نموونە لە مەیدانی ماتۆڕی هەولێر لەناو دووکانەکە دەفرۆشرێت و کەس کاری پێی نییە، بەڵام کە هاتە سەر شەقام دەبێت بە کێشە؟ د. هێمن میرانی: ئێمە نامانەوێ هیچ ماتۆڕێک لەسەر شەقامەکان نەمێنێت، لەبەر ئەوەی بەشێک لەو ماتۆڕانە پەیوەندی بە ژیان و گوزەرانی هەندێک خەڵکەوە هەیە، بەتایبەت ئەوانەی کۆمپانیاکانی گەیاندن، مەبەستمانە ئەو ماتۆڕانەی لەسەر شەقامن، تۆمارکراوبن و ژمارەیان هەبێت وەکو هەر سوارۆیەکی دیکە، ئێوە نازانن بەشێکی ئەو دزی و تاوانانەی دەکرێن بە ماتۆڕ دەکرێن. بەشێکی باشی ئەو نا ئۆقرەییەی لە بازاڕ بەسەر ژیانی کاسبکاراندا دروستبووە، ئەوانەی باج دەدەن و دووکانی تۆمارکراویان هەیە، پارەی کارەبا و ئاو دەدەن، ماتۆڕێک دێت کە خاوەنەکەی کەسێکە هاووڵاتی ئەم وڵاتەش نییە، هەموو جۆرە شتێک دەفرۆشێت لەسەر شەقام کە کاریگەریی لەسەر بازاڕی خەڵک دادەنێت و باجیش نادات و تۆمارکراویش نییە و سەرپێچیشی پێ دەکات. چارەسەری ریشەیی ئەوەیە نابێ ماتۆڕی تۆمارنەکراو بمێنێت. رووداو: ئێستا تۆماردەکرێن؟ د. هێمن میرانی: تۆمار دەکرێن، ئێمە هەندێک پلانی دیکەمان هەیە کە رێنمایی تایبەت بە بابەتی هێنانی ماتۆڕ هەبێت، لەبەر ئەوەی بەشێکی بە پارچە دەهێنرێن. ئێستا خەریکی گەنگەشەکردنی وردی ئەو بابەتەین و با نەڵێین ریشەکێش بکرێت، بەڵکو با رێکبخرێت، چونکە رێکخستنێکی باشی پێویستە بۆ ئەوەی لەسەر ئاستی کوردستان وەکو پرۆژەکانی دیکەی حکومەت جێبەجی بکرێت.
