هێمن میرانی: چاكسازی زیان بە بەرژەوەندی زۆر خەڵك دەگەیەنێ كە لە گەندەڵی سوودمەندن

هەڤپەیڤین – زێرەڤان جەوهەر

دكتۆر هێمن میرانی مامۆستایی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان لە زانكۆی سۆران و رێكخەری پرۆژەی هۆشیاری دژی  گەندەڵی لە هەڤپەیڤینێكی  تایبەتدا لەگەڵ هە فتەنامەی زاری كرمانجیدا قسەی لەسەر ئامانجەكانی پرۆژەی هۆشیاری دژی گەندەڵی كردو و رایگەیاند"پڕۆژەی هۆشیاری دژە گەندەڵی دەستپێشخەرییەكی كەسییە و لە لایەن بەندەوە ڕاگەیاندراوە بۆ ئەوەی هەوڵی جۆراوجۆری خۆم تەرخان بكەم لە پێناوی بەرزكردنەوەی هۆشیاری و پێشخستنی كولتوری دژە گەندەڵی لە كوردستان، هەروەها هەوڵ بدەم كە شارەزا و پسپۆڕانی ئەو بوارە بهێنمە نێو چوارچێوەیەكی مەدەنی بۆ گفتوگۆكردن دەربارەی گەندەڵی و لێكەوتەكانی و كاریگەرییە خراپە جۆراوجۆرەكانی لەسەر ژیان لە هەر كۆمەڵگەیەك. لە سێپتێمبەری ٢٠١٣ راگەیەندراوە". هەروەها دەشلێت" ئەم پرۆژەیە جارێ تەنیا دەستپێشخەرییەكی كەسییە و وەكو پڕۆژەیەك وایە. دەرگای كراوەیە بۆ كاری هاوبەش لەگەڵ ناوەندەكانی دیكە و پسپۆڕانی ئەو بوارە. من خۆم لەم چەند ساڵەی رابردوودا لە گەڵ چەند دامەزراوەیەكی كوردستان و ئەو كاتەش لە دەرەوە بووم لە گەڵ چەند زانكۆیەكی بەریتانیا هەر لە چوارچێوەی ئەو پڕۆژەیە چالاكیم كردووە و سیمینار و گفتوگۆ و دیداری رۆژنامەوانیم لە سەر پرسی گەندەڵی ئەنجامداوە". لە وەڵامی پرسیاری ئایە گەندەڵی لە هەرێمی كوردستان گەیەشتووتە حالەتێكی مەترسیدار؟

 میرانی دەڵێت" ئەوە شتێكی حاشا هەڵنەگرە كە گەندەڵی بۆتە مەترسیەكی گەورە لەسەر سیاسەت و ئابوری و تەنانەت ژیانی كۆمەڵایەتی خەڵكیش لە كوردستان. گەندەڵی دامەزراوەكانی حوكمڕانی كوردستانی پڕ كردووە لە خەڵك، دەرگای گەورەی كردۆتەوە كە سامانی گشتی بێ لێپرسینەوە و ترس بە فیڕۆ بدرێ، خەڵكی ناشایستە لەسەر بنەمای لاوەكی جۆراوجۆر بچنە شوێنی هەستیار و بڕیاردانەوە، ئابوری كوردستانی داتەپاندووە و بەشێكی باشی سامانی گشتی بەفیڕۆدەدات، بێمتمانەیی گەورەی لە نێوان خەڵك و دەسەڵات دروست كردووە بەو پێیەی كە زانیاری جۆراوجۆر دەربارەی پرسەكانی گەندەڵی لە میدیا و لە لایەن پەرلەمانتارانەوە باس كراوە و خراوەتە ڕوو كەچی لێپرسینەوە و بەدواداچوون نەك زۆر لاوازە بەڵكو زۆر جار هەر بوونی نییە. ئەمە بۆتە هۆی هاندانی ئەو خەڵكانەش كە بە هۆكاری جۆراوجۆر خۆیان لە گەندەڵی پاراستووە. كەواتە بەڵی گەندەڵی بۆتە مەترسییەكی گەورە و حكومەتیش خۆی دانی بەوەدا ناوە". رێكخەری پرۆژەكە لەسەر چۆنیەتی ڕوبەڕووبوونەوەی گەندەڵیش دواو دیاریكرد" گەندەڵی كێشەیەكی ئاڵۆزە و بەرەنگاربوونەوەی پێویستی بە كاری زۆر و ئامرازی جۆراوجۆر هەیە. بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی پێویستی بە راهێنان و پەروەردەكردن هەیە. پێویستە لە قوتابخانەكانەوە منداڵی راستگۆ و دەستپاك و دژە گەندەڵ پەروەردە بكەین، لە زانكۆكان لەسەر ئاستێكی باڵاتر مامەڵە لەگەڵ ئەو پرسە بكەین چونكە لە دوای زانكۆ گەنجەكان دەچنە بواری كاركردنەوە. پێویستە ئەوانەی لە كەرتی گشتی كارمەندن بەردەوام راهێنان و رێنمایی نوێیان پێ بدرێ بۆ ئەوەی كولتوری خۆپارێزی بەهێز بكرێ. لە بواری جێبەجێكردن حكومەت دەبێ سیستەمێكی كارای چاودێری و بەدواداچوونی ناوخۆیی لە نێو دامەزراوەكاندا بهێنێتە كایەوە. هەروەها لەسەر ئاستی نیشتیمانی پێویستیمان بە سیستمێكی كارای چاودێری و بەدواداچوون هەیە كە دامەزراوە گرنگەكانی وەكو پەرلەمان و دامەزراوەكانی دیكەی چاودێری وەكو داواكاری گشتی و دەستەی نەزاهە و دیوانی چاودێری دارایی دەتوانن ڕۆڵی گەورەی تیا بگێڕن.

 لە دۆخێكی وەكو كوردستاندا نابێ ڕۆڵی حزبە سیاسییەكان لە بیر بكەین كە ئەوان كاراترین و پڕ كاریگەرترین دامەزراوەی سیاسین، پێویستە حزبەكان باوەڕ بەوە بێنن كە گەندەڵی بەڵایەكی گەورەیە و ئەگەر ئەمڕۆ قازنجی كاتی بە هەندێ كەس و لایەن بگەیەنێ، لە دوور مەودادا لێكەوتە خراپەكانی بەسەر هەمووان دەشكێتەوە. واتە پرۆسەی بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی پرۆسەیەكی فراوانە و پێویستە لە بواری جۆراوجۆردا دەست پێ بكرێ. ڕێگریەكانی  بەردەم چاكسازی كردن لە هەرێمی كوردستان تەوەرێكی تری قسەكانی ناوبراو بوو, ئەو پێی وایە"  بەربەستەكانی بەردەم چاكسازی زۆرن. لە پێشی هەموویانەوە تا ئێستا ئیرادەیەكی سیاسی راستەقینە و راستگۆ بۆ چاكسازی بوونی نییە، ئەوەی هەیە حەز و قسەیە. پێدەچێ هۆكاری ئەمەش ئەوە بێ كە لەلایەك چاكسازی زیان بە بەرژەوەندی زۆر خەڵك دەگەیەنێ كە لە گەندەڵیدا سوودمەندن، لە لایەكی دیكە هێشتا ئەوانەی بڕیار درووستكەرن بەو باوەڕە نەگەیشتوون كە زیانەكانی گەندەڵی گەورەن. یان هەر لە راستیدا لەوە ناگەن كە ئەوەی ئەوان دەیكەن گەندەڵییە. هۆكارێكی دیكە لاوازی دامەزراوەكانی حوكمڕانیە كە توانایان لە ڕووی دەسەڵات و لە ڕووی لێهاتوویشەوە بە سەر خەڵكانی گەندەڵ و خاوەن تۆڕی بەرژەوەندی ناشكی". لە كۆتایی هەڤپەیڤینەكەیدا لەگەڵ هەفتەنامەی زاری كرمانجی د. هێمن میرانی دەربارەی پرۆژە یاسای چاكسازی خولی :پێشووی پەرلەمانی كوردستان دواو ئاماژەی بەوەكرد

" لە راستیدا ئەوەی لە پەرلەمانە پڕۆژە یاسایەكە بۆ چاكسازی كردن لە سیستمی مووچەی خانەنشینی پلە باڵاكان و خانەنشینی مەدەنی. بە داخەوە پەرلەمانتارانی خولی ڕابردوو بە عینادی پڕۆژەكەیان لەبار برد دەنا پڕۆژەیەكی باش بوو، هاوكارێكی باشی خانەنشینی مەدەنی دەكرد و مووچەی قەبەی خانەنشینی پلە باڵاكانیشی رێك دەخست.., هیواخوازین لەم خولەی پەرلەماندا ئەم پرسە لە سێ مانگی یەكەمی تەمەنی پەرلەماندا یەكلا بكرێتەوە بە تایبەت لەبەر ئەوەی موچەی خانەنشینی مەدەنی بەرز دەكاتەوە بۆ كەمترین مووچە ٤٠٠ هەزار دینار وەكو ئەوەی بەغدا لە كاتێك خەڵك لە كوردستان ٢٠٠ هەزار یان كەمتر وەكو كەمترین مووچەی خانەنشینی وەردەگرێ".

بڕوانە سایتی زاری کرمانجی

http://www.zarikrmanji.com/index.php?option=com_content&view=article&id=14775:2018-10-29-20-22-50&catid=45:havpaevin&Itemid=215

دەرسەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەر

هێمن میرانی

١٦ی ئۆکتۆبەر زۆر دەرسی گەورەی تێدایە کە پێویستە هێزە کوردستانییەکان بە گشتی و پارتی و یەکێتی بە تایبەت سوودی لێ وەربگرن. نابێ وەکو جنێوی سیاسی سەیر بکرێ و حزبەکان بۆ ملشکاندنی یەکتری بەکاری بهێنن. ئەمانەی خوارەوە بە دیدی بەندە هەندێ لەو دەرسانەن:

１. سەلماندی کە هێزی پێشمەرگەی کوردستان پێویستی بە ریفۆرم و یەکخستنی راستەقینە هەیە چونکە دەرکەوت ئەو هێزە نەک تەنیا لە ژێر دەستی پارتی و یەکێتی دابەشکراوە، بەڵکو لە ناو یەکێتیش وەکو نمونە گروپ گروپ دەستیان بەسەر ئەو هێزەدا گرتووە و دەتوانن بە بێ رەچاوکردنی هیچ لێکەوتەیەک بەکاریان بهێنن. ئەوەی لە ١٦ی ئۆکتۆبەر لە کەرکوک کشێندرایەوە بۆ ئەوەی رێگا بۆ سوپا و حەشد خۆش بکات یەک لیوا بوو لە کاتێک لیوایەکانی دیکە بە سەرپەرشتی کاک کۆسرەت رەسوڵ، کە لە لایەن کاک مەسعود و ئەنجومەنی باڵای ریفراندۆمەوە دەسەڵاتی تەواوی سیاسی و ئەمنی و سەربازی پێ درابوو کە سەرۆکایەتی دۆخی کەرکوک بکات، ئامادەبوون بەرگری بکەن و چەندین شەهیدیشیاندا کاتێک بە خیانەت و غەدر لە پێشەوە و لە دواوە لێیاندرا. بەڵام کشاندنەوەی ئەو لیوایە بە فەرمانی گروپێک لە سەرکردە ئەمنییەکانی یەکێتی کە هیچ پلەیەکی فەرمیان لە ناو دامەزراوەکانی دروستکردنی بڕیاری یەکێتی و حکومەتی هەرێمی کوردستاندا نەبووە و نیە، ئەو کارەساتە گەورەیەی خولقاند.

２. ئەگەر دۆخی پێشمەرگە بەو حالەی ئێستا بمێنێتەوە کە هەمان حاڵی ١٦ ی ئۆکتۆبەرە، ئێمە هەموو کات لە بەردەم ئەوەیەن کە گروپێک خەڵک بۆ هەر مەرام و قازانجێک بێ بمانفرۆشن و بەشێکی دیکەی ئەو نیوەی ماوە لە زەوییەکانی کوردستاندا بیدەنە لایەنێکی دیکە، بە تایبەت کە هیچ جۆرە لێپرسینەوەی سەربازی لە ئارادا نیە و ئەوانەی ١٦ ی ئۆکتۆبەریان کرد نەک لە لایەن دامەزراوە حکومەتییەکان یان حزبەکەی خۆشیان سزا نەدراون، بەڵکو ئەمڕۆ بوونەتە پادشا دروستکەر و خاوەنی ئەمر و نەهی.

３. ئەو کاتەی ١٦ی ئۆکتۆبەر روویدا، دۆخی پەیوەندییەکانی نێوان هەولێر و بەغدا لەو پەڕی خراپیدا بوو. رێکەوتنی گروپێکی ناو یەکێتی لە گەڵ بەغدا مانای ئەوەیە کە ئێمە خاوەن حکومەتێک و دامەزراوەی یەکگرتوو نین بۆ بڕیاردان لە پرسە سیاسییەکان. خۆ یەکێتی بەشێکە لە حوکمڕانی کوردستان و بەڕێز قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆکی حکومەتە. ئەوانەی ١٦ی ئۆکتۆبەریان کرد بازیاندا بەسەر هەموو کەناڵە حکومییەکان بۆ گفتوگۆ و رێکەوتن. ئەمەش وامان لێ دەکات کە داوا بکەین کوردستان ببێتە خاوەن حکومەتێک کە بتوانێ بڕیار بدات و هەر کەسێک لە دەرەوەی حکومەت و کەناڵە رەسمییەکانەوە بڕیار و هەنگاوێک بنێ کە وەکو رووداوەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەر لێکەوتەی ستراتیجیان هەبێ، لێپرسینەوەی لە گەڵ بکرێ.

４. ئەو رووداوانە دەبوایە زەنگی وریا کەرەوە بن بۆ کوردستان و هێزە سیاسییەکان بە تەواوی بهێنە سەر خەتی بەخۆدا چوونەوە چونکە ئەوەی روویدا تەنیا نەبووە هۆی لە دەستدانی کەرکوک و ناوچەکانی دیکە، بەڵکو پیشانیدا کە حوکمڕانی سیاسی و سەربازی کوردستان لەبەردەم خەتەری گەورەی دابەشبوون و نا دامودەزگاییدایە و لە کاتی مەترسیدا کەلێنە گەورەکان دەردەکەون و کارەسات دەخولقێ.

５. دوای ساڵێک بەسەر ئەو رووداوانە، هێشتا کەرکوک و ناوچەکانی دیکە لە ژێر حوکمێکی سەربازی سەپێندراون و پرۆسەی تەعریب بە فۆرمی دیکە دەستی پێکردۆتەوە و چەندین شێوەی پاکتاوی رەگەزی وەکو ئەوەی لە خورماتوو روویداوە، پراکتیزە کراون.

تێبینی:
هاوڕێیە یەکێتیەکانم، بە تایبەت باڵی ئەو جەماعەتەی ١٦ی ئۆکتۆبەر، پێویست نیە زویر بن و هێرش بکەنە سەر هەر کەسێک باسی ئەو رووداوانە بکات و بیانووی بۆ بدۆزنەوە. من خۆم دژی ئەوەم کە بگوترێ یەکێتی ئەمەی کردووە بەڵکو گروپێک ئەمەیان کرد. لەم سەردەمە شت ون نابێ و هەموو ڤیدیۆی دیدارەکانی ئاراسی شێخ جەنگی، لاهور و پاڤێڵ تاڵەبانی و وەستا حەسەن و ئاسۆ مامەند لە یوتیوب هەن بۆ مێژوو و بۆ هەموو کەسێک. گرنگ ئەوەیە دەرس وەربگیرێ نەک بیانوو بدۆزرێتەوە چونکە ئەوە خیانەت بوو بە لێدوانی کاک کۆسرەت و مەلا بەختیار و چەندین سەرکردەی دیکەی ئەو حزبە و هی پاکانە کردن نیە.