چۆن كۆمپانیاى ئیكسۆن مۆبیل هاته كوردستان و دواتر چى قهوما!
رۆیتهرز دیووه نهگوتراوهكانى چیرۆكهكه دهگێرِێتهوه
ههرێمێك كه هێشتا بهشێكه له وڵاتێكى پرِ ئاژاوه و رق و كینهى قوڵى وهكو عێراق، دهرو دراوسێكانیشى درِدۆنگانه له پێشكهوتنهكانى دهرِوانن، و ركابهره سیاسییه ناوخۆییهكانى خودى ههرێمهكه خۆشى، هێشتا له قۆناغه ههره بهراییهكانى مهراسۆنى سیاسى دیموكراسیدان. له وهها دۆخێكدا ههنگاوهكان له رووى سیاسى و ئابوریهوه دهبێ زۆر وریایانه و زیرهكانه ههڵبگیرێن. ههرێمى كوردستان ئێستا له ههر كاتێك زیاتر به هۆى شهرِى دژى گروپى تیرۆریستى داعش له ژێر زووى میدیاى جیهانیدایه، له پاڵ ئهمهش چیرۆكى جۆراوجۆر له پاڵ ئازایهتى پێشمهرگهدا دهبنه مانشێتى میدیا و ئاژانسهكانى ههواڵ. ههفتهى رابردوو ئاژانسى نێودهوڵهتى رۆیتهرز راپۆرتێكى درێژى دهربارهى سهرهتا ململانێكانى هاتنى كۆمپانیاى نهوتى ئهمریكى، ئیكسۆن مۆبیل بۆ كوردستان بڵاو كردهوه. راپۆرتهكه له لایهن ههر سىَ رۆژنامهنووس دیمیترى ژانیكۆڤ له لهندهن، ئیزابیل كۆلس له ههولێر و نێد پاركهر له بهغدا ئاماده كراوه و تیشك دهخاته سهر ململانێكانى نێوان بهغدا و ههولێر و ئهمریكا له سهر كهرتى وزهى كوردستان و چۆنیهتى سهركهوتنى كوردستان له راكێشانى سهرنجى كۆمپانیا دیارهكانى وزهى دونیا بۆ ئهوهى بێنه ههرێم و وهبهرهێنان له بوارى وزهدا بكهن سهرهرِاى بوونى دهیان كێشه له گهڵ بهغدا و ئهمریكا و هێزه ههرێمیهكان.
هێمن میرانى
كێ ئیكسیۆنى نارده كوردستان؟
راپۆرتهكه باس له پیاوێك دهكات كه كورد نیه و سوكانى ئیكسۆن مۆبیلى بۆ لاى كوردستان سورِاندۆتهوه. ئهو پیاوه ناوى عهلى ئهلخزیرى یه، كه راوێژكارى باڵیۆزهكانى ئهمریكا و پێشتریش راوێژكارى ژهنهراڵهكانى بوو له عێراق و له كاتى سهردانى جۆرج بوش ى سهرۆكى پێشووى ئهمریكا بۆ عێراق و كۆبوونهوهى له گهڵ نورى مالیكى سهرۆك وهزیرانى پێشووى عێراق، خزیرى له تهك بوش وهستا بوو راوێژى پێ دهدا. ئهو گهنجه عێراقیه ههر له دواى تهواوبوونى ئهركه دیبلۆماسییهكانى، له كانونى یهكهمى 2011 كۆمپانیاى ناودارى ئهمریكى ئیكسۆن مۆبیل Exxon Mobil رایكێشا لاى خۆى و ناو و پله وپۆستى شایستهى پێ بهخشى. له گهڵ دهست بهكاربوونى، له ماوهى چهند مانگێكدا، خزیرى له كۆبوونهوهیهكى له گهڵ ئیكسۆندا بیرو بۆچوونهكانى خۆى دهربارهى دۆخى عێراق خسته بهردهستیان. خزیرى به كاربهدهستانى ئیكسۆنى راگهیاند كه " عێراق له ژێر رێبهرایهتى نورى مالیكى رووى له دیكتاتۆریهت و شهرِى ئههلیه. توندوتیژى بهرهو زیادبوونه و بهغدا به تهواوى ئیفلیج دهبێ. عێراق دهبێته وڵاتێكى هاوپهیمان و روو له ئێران دهبێ و ئهمهش دژه كاریگهرى لهسهر كۆمپانیا ئهمریكیهكان بهجێ دههێڵێ". رۆیتهز دهڵێ "ههرچهنده دوو ساڵ زووتر، واته له ساڵى 2009، ئیكسۆن كۆنتراكتێكى به بههاى 25 ملیار دۆلار له گهڵ حكومهتى بهغدا بۆ بهرهوپێشبردنى كێڵگهى قورِنهى باشوور له نزیك بهسره، كه یهكێكه له گهورهترین كێڵگهكانى نهوت له عێراق، مۆركردبوو، سیناریۆ تاقهتپرِوكێنهكهى ئهلخزیرى سهرنجى جێبهجێكارانى كۆمپانیاى ئیكسیۆن ى راكێشا". ئهلخزیرى به رۆیتهرزى گوتووه كه " بێگومان هیچ كهسێك نایهوێ گوێى لهوه بێ كه ئهو وڵاتهى گفتوگۆیهكى چهندین ملیار دۆلارى لهگهڵ دهكات، له ئایندهیهكى نزیكدا دهرِوخێ". له بهرامبهر پێشبینى كردنى ئهو ئاینده رهشه بۆ عێراق، ئهلخزیرى پێشنیارى كردووه كه نیكسۆن مۆبیل روو له كوردستان بكات. رۆیتهرز نوسیویهتى " ئهو پێشنیارى كوردستانى كرد، كه ههرێمێكى نیمچه سهربهخۆیه له باكورى عێراق و له رووى سیاسییهوه سهقامگیره به بهراورد بهو نائۆقرهییهى له باشوردا ههیه و به گوێرهى ههندێ پێشبینى، خاوهنى یهدهگى نهوتیه به برِى 45 ملیار بهرمیل". كهمتر له ساڵێك دواى ئهو گفتوگۆ و راوێژانانه، ئیكسۆن هاته كوردستان و رێكهوتنى له گهڵ حكومهتى ههرێمى كوردستان واژوو كرد.
به نهێنى دهستیان پێكرد
گفتوگۆ نهێنیهكان ساڵى 2011 دهستیان پێكرد. له پاڵ كۆمپانیاى ئیكسۆن، گهوره كۆمپانیاى شێل، كه كۆمپانیایهكى ئهنگلو ئهڵمانى فره رهگهزه و ناوهندى سهرهكى له هۆڵهندا و بهریتانیایه، هاته نێو مامهڵهكهوه. بهشداره نزیكهكانى ئهم دانوسانانه به رۆیتهرزیان گوتووه كه برِیارى ئیكسۆن مۆبیل بۆ سهرمایهگوزارى له بوارى وزه له كوردستان، بهغدا و واشنتنى له لایهك زۆر تورِه كردو، له لایهكى دیكهش تهكانێكى گهورهى به ئامانجه دوورهكانى كورد بۆ سهربهخۆیدا. رۆیتهرز دهڵێ "ئهو كۆنتراكتهى له گهڵ ئیكسۆن كرا، وزهى بهخشیه باوهرِ به خۆبوونى كورد. ئامادهبوونى گهورهترین كۆمپانیاى نهوتى ئهمریكى تهنیا هاوكارییهكى دارایی و سیاسییه نیه بۆ كوردستان، بهڵكو هاوكارییهكى دهروونیشه". دكتۆر فوئاد حوسێن، سهرۆكى دیوانى سهرۆكایهتى ههرێمى كوردستان تیشكى خستۆته سهر بایهخى مامهڵهكانى نهوت له پرۆسهى بونیادنانى كوردستان و به ئامادهكارانى راپۆرتهكهى گوتووه "بهشێك له پرۆسهى بونیادنانى ههرێمى ئێمه پهیوهسته به گرێبهستهكانى نهوت، واژووكردنى كۆنتراكت و گفتوگۆكان لهگهڵ وڵاته جۆراوجۆرهكان". دكتۆر حوسێن دهربارهى گرێبهستهكهى ئیكسۆن دهڵێ " ئهو گرێبهسته سهركهوتنێكى گهورهیه بۆ ئێمه چونكه وزهى بهخشیه ئهو رێكهوتن و مامهڵه بچووكانهى ههرێم كه پێشتر له گهڵ كۆمپانیاى دیكهدا ههیبوو".
رێكهوتنهكهى ههولێر و بهغدا
راپۆرتهكه وهكو ههر شیكارێكى دیكهى رۆژنامهوانى بیانى، به بێ باس كردن له سهربهخۆیی كوردستان و كاریگهرییهكانى ئهو مامهڵه نهوتیانه كۆتایی نههاتووه. له بهشێكى راپۆرتهكهدا تیشك خراوهته سهر ئهم بابهته. رۆیتهرز دهڵێ لهگهڵ ئهوهى ههولێر مامهڵهى له گهڵ ئیكسۆن ههیه، رێگهى كوردستان بۆ سهربهخۆیی و دهوڵهتدارى روون و دڵنیا نیه. سهربهخۆیی له لایهن واشنتن و بهغدا و وڵاتانى دراوسێى وهكو توركیا و ئێران دژایهتى دهكرێ. هێشتا دیاریش نیه كه ئاخۆ كوردهكان بایی ئهوهنده به هێزن كه به تهنیا بتوانن لهو ناوچه شلۆقه لهسهر پێى خۆیان بوهستن. لهو كاتهى ملیشیاكانى داعش له هاوینى رابردوو له پێشرِهوییهكانیان له عێراق سهركهوتن، هێزهكانى بهغدا رووخاون و پێشمهرگهى كوردستانیان به تهنیا له سهنگهرهكانى شهرِكردن بۆ وهستاندنى توندرِهوان بهجێ هێشت. كاتێك داعش ههرِهشهى داگیركردنى ههولێرى پایتهختى كوردستانى عێراقى كرد، ئهمریكا له رێى ههڵمهتى بۆردوومانكردنى داعشهوه هاوكارى كوردهكانى كرد. له سێشهممه، رێكهوتنێكى كاتى له نێوان بهغدا و ههولێر بۆ كۆتایی هێنان به ناكۆكیهكانى ناردنه دهرهوهى نهوت و بودجه واژوو كرا. له یهكهم نیگادا ئهم رێكهوتنه وا دههاته بهرچاو كه كوردستان دهباتهوه بۆ ژێر كۆنترۆڵى پایتهختى عێراق. بهڵام ئهم مامهڵهیه هیچ شتێكى نهكرد بۆ چارهسهركردنى پرسهكانى نێوان بهغدا و ههولێر له كاتێك بهغدا ناچار دهكات دانبنێ به پێشكهوتنهكانى ههولێر له بوارى سهرچاوهكانى وزه له گهڵ ئیكسۆن، كۆمپانیا بیانییهكانى دیكه و توركیا. ههولێر سازشى كرد، بهڵام سهركهوتنهكانى سێ ساڵى رابردووى له بوارى وزهدا پاراست.
ترسهكه دیاره له چیه!
راپۆرتهكه باس له رێگرییهكانى حكومهته یهك له دواى یهكهكانى عێراقى دواى 2003 دهكات له پێشكهوتنى كهرتى وزه له كوردستان و ئهو بهرههڵستیانهش دهبهستێتهوه به ترس له جیابوونهوهى كوردستان. له راپۆتهكهدا هاتووه "كۆمپانیاكان دهمێكه ئارهزوو دهكهن وهبهرهێنانى وزه له كوردستان بكهن، بهڵام له دواى ئهوهى ئهمریكا رژێمى سهددام حوسێنى روخاند، رژێمهكانى دیكهى عێراقى دواى 2003، ههمیشه جهختیان كردۆتهوه كه بۆ ئهوهى پارچهیهك له خهڵاته گهورهكه، یهدهگى گهورهى نهوت له باشورى عێراق، بهدهست بهێنرێت، كۆمپانیاكان نابێ هیچ جۆره مامهڵهیهكى تایبهتى وزه له گهڵ كوردستان ئهنجام بدهن. ترسهكهش ئهوهیه: ئهگهر رێگه بدرێ كه كورد كۆنترۆلى نهوت بكات، ملیارهها دۆلارى داهاتى نهوت له حكومهتى ناوهندى دهسهندرێتهوه و دابهشبوونى وڵاتیش نزیكتر دهكاتهوه". راپۆرتهكه ستایشى قانونى نهوت و گازى كوردستان دهكات و دهڵێ " دوو دڵى و نیگهرانى كۆمپانیا رۆژئاواییهكان كهمبۆوه كاتێك كوردستان قانونى نهوت و گازى له ساڵى 2007 تێپهرِاند، ئهو قانونهى وهكو دۆستى سهرمایهداران دهردهكهوێ. لهو ساوه كۆمپانیا مام ناوهندییهكان دهستیان به وهبهرهێنان كرد، بهڵام كۆمپانیا گهورهكان لهسهر هێلهكانى چاوهرِوانیدا به دوو دڵى مانهوه". بۆ راكێشانى سهرنجى ئهو كۆمپانیا دوو دڵانه، راپۆرتهكه باس له ههوڵێكى بهغدا دهكات و دهنوسێ " بهغدا پشك و كێڵگهكانى نهوتى باشورى له ساڵى 2009 و 2010 راگهیاند. كۆمپانیاكان ههر به پهله كهوتنه گفتوگۆ بۆ سهرمایهگوزارى لهوێ. بهڵام به هۆى ئهوهى مهرجهكان زۆر و سهخت بوون، كۆمپانیاى وهكو ئیكسۆن ههر زوو كهوته دوو دڵى و نیگهرانى".
ئیكسۆن... روو له كوردستان
رۆیتهرز چیرۆكى هاتنه پێشى ئیكسۆن بهم جۆره دهگێرِێتهوه " ئیكسۆن له كۆتایی 2010 به تهواوى چاوى خسته سهر كوردستان و گفتوگۆى رهسمى له سهرهتاكانى 2011 دهستیان پێكرد". لهم پرۆسهیهدا عهلى ئهلخزێرى به هۆى فراوانى پهیوهندییهكانى رۆڵى گهوره دهگێرِێ. بهرێز فوئاد حوسێن باس له رۆڵى عهلى ئهلخزێرى دهكات و دهڵێ " ئهو ههموو بهرپرسه ئهمریكیهكان له بهغدا و بهرپرسانى عێراقیش دهناسێ". رۆیتهرز له بارهى ئهلخزێرییهوه دهڵێ " له جیهانى نهوتدا كه پرِه له پیاوانى تێكساس و بهرپرسه سهربازییهكانى پێشووى ئهمریكا، ئهلخزێرى دهردهكهوێت. ئهو گهنجه و باكگراوندێكى ئهكادیمى ههیه، باوهرِى به خۆى ههیه و پهیوهندى فراوانى ههیه. ئاگاداره دهربارهى زۆرێك لهو رێكهوتنامه سیاسییه نهێنیانهى له عێراقدا له دواى 2003 مۆركراون و پهیوهندى راستهوخۆشى له گهڵ سهرۆكى كوردستان ههیه".
عهلی ئهلخزێری |