Wednesday 12 October 2022

دیوانی وه‌زاره‌تی ناوخۆ: ئەو شوێنانەی کامێرای 'پۆینت تو پۆینت'یان تێدایە 90% رووداوی هاتووچۆ تێیاندا کەمبووەتەوە

به‌ڕێوه‌به‌ری گشتیی دیوانی وه‌زاره‌تی ناوخۆی هەرێمی کوردستان دەڵێت، "زۆرینەی تاوان و دزیکردنەکان بە ماتۆڕسکیلی بێ سەرەتا ئەنجام دەدرێن" و پلانیان هەیە بۆ "کۆتاییهێنان بە ماتۆڕسکیلی بێ سەرەتا" لەسەر شەقامەکان. 

 

د. هێمن میرانی، به‌ڕێوه‌به‌ری گشتیی دیوانی وه‌زاره‌تی ناوخۆی هەرێمی کوردستان لە هەڤپەیڤینێکدا لە بەرنامەی 'رووداوی ئەمڕۆ' کە نوێنەر فاتیح پێشکێشی دەکات، تیشک دەخاتە سەر گرێبەست و چۆنیەتی دانانی کامێرای تیژڕۆیی پۆینت تو پۆینت و دەڵێت: "هەڵوەشاندنەوەی دانانی ئەو کامێرایانە لە دەسەڵاتی ئەنجوومەنی پارێزگاکان نییە" و دەشڵێت: "ئەو سیستمە نوێیە تەنیا لە سلێمانی دانەنراوە، بەڵکو لە هەولێریش دەست کراوە بە دانانی کامێرای پۆینت تو پۆینت لە شەقامە خێراکانی دەرەوەی شار." 

 

لەبارەی نەهێشتنی چەکی بێمۆڵەت، د. هێمن میرانی رایگەیاند: "پرۆسەی کۆکردنەوەی چەکی بێ مۆڵەت بەردەوامە، هێزە هاوبەشەکان بەردەوام خاڵی پشکنینی گەڕۆکیان هەیە." هەروەها لەبارەی وەرگرتنی مۆڵەتی چەکهەڵگرتن بە یاسا نوێیەکەی وەزارەتی ناوخۆ، گوتی: "هەرکەسێک داوای مۆڵەتی چەک بکات، پێویستی بە رەزامەندی ئاسایش و راپۆرتی پزیشکی و هێنانی پەنجەمۆر هەیە لە بەشی تاوانەکان کە دەریبخات هیچ تاوانێکی ئەنجام نەداوە، هاوکات هۆکارێکی دڵنیاکەرەوە پێشکێشی وەزارەتی ناوخۆ بکات کە بۆچی دەیەوێت چەکی هەبێت." 

 

دەقی هەڤپەیڤینی رووداو لەگەڵ د. هێمن میرانی، به‌ڕێوه‌به‌ری گشتیی دیوانی وه‌زاره‌تی ناوخۆی 

هەرێمی کوردستان





 
رووداو: دانانی کامێراکان بەکوێ گەیشتووە؟
 
د. هێمن میرانی: کامێرا یەکێکە لەو ئامرازانەی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەپێناو پاراستنی سەلامەتی گشتی و گیانی ئەو خەڵکانەی رێگاکان بەکاردەهێنن، چ ئەوانەی بە ئۆتۆمبێل دەڕۆن چ ئەوانەی بە پێ دەڕۆن، بەکاردەهێنرێت. واتا بۆ ئێمە پاراستنی گیانی خەڵک گرنگە. دانانی کامێرا یەکێکە لەو میکانیزمانەی حکومەتی هەرێمی کوردستان وەکو وڵاتانی دیکە چەند ساڵێکە دەستی بەو پرۆسەیە کردووە. ئەوەی ئێستا دادەنرێت، مۆدێلی نوێی کامێرایە. بەشێکیان پۆینت تو پۆینتن و بڕیاریش نییە لە سلێمانی دەستپێبکرێت، لە هەولێریش پرۆسەکە کەوتووەتە بواری جێبەجێکردن. سیستمی کامێرای پۆینت تو پۆینت ئەو کامێرایانەن کە لە شەقامە خێراکانی دەرەوەی شارەکان و لە نێوان شارەکان دادەنرێن و لە ناوشار نین. 
 
چوار جۆر کامێرا هەیە. کامێرای پۆینت تو پۆینت کە بڕیارە لە شەقامە خێراکانی دەرەوەی شار دابنرێن. کامێرای چەسپاو هەیە کە لە هەولێر و شارەکانی دیکە ئێستا هەن. کامێرای گەڕۆک هەیە "مۆبایل." لەگەڵ کامێرای سەر ترافیکلایتەکان. ئەمە ئەو مۆدێلانەی کامێران کە لە زۆربەی وڵاتان هەن و لە هەرێمی کوردستان لەگەڵ هەندێک کۆمپانیای کەرتی تایبەت، وەکو بەشێک لە پرۆژەکانی دیکە کە بە هاوئاهەنگی نێوان کەرتی تایبەت و کەرتی گشتی جێبەجێدەکرێت، دادەنرێن.
 
رووداو: کەی دەکەوێتە کار؟ لە هەولێر گوتت دەستکراوە بە دانانی، بەڵام پێدەچێت لە سلێمانی یەکەمجار بکەوێتە کار؟
 
د. هێمن میرانی: دیار نییە لە هەولێر و سلێمانی کامیان پێش کامیان دەکەونەکار، لەبەرئەوەی دەکەوێتە سەر ئامادەکاری کۆمپانیاکانی جێبەجێکار. هەم لە هەولێر دەست بە دانانی کامێراکان کراوە و هەم لە سلێمانیش. هەندێک خەڵک دەنگیان لە پرۆسەکەوە هێناوە بۆ هەندێک بەرژەوەندی تایبەت، دەنا ئەوە پەیوەندی بە سەلامەتی گشتییەوە هەیە.





 
رووداو: بەڵام کەی دەکەوێتە کار؟ ئەوە گرنگە بۆ خەڵک.
 
د. هێمن میرانی: ئێمە چاوەڕێی راپۆرتی کۆتایی لیژنەی سەرپەرشتی پرۆژەکە دەکەین. کەی هەموو ئامادەکارییەکان جێبەجێبوو، دەکەونە کار.
 
رووداو: کەواتە نزیکە؟
 
د. هێمن میرانی: هیوادارین نزیک بێت. بەڵام کە دەڵێم هیوادارین هۆکارم هەیە. بەگوێرەی راپۆرتی نەتەوە یەکگرتووەکان 1.3 ملیۆن کەس ساڵانە لە جیهاندا بە رووداوی هاتووچۆ دەمرن کە دەکاتە سێ هەزار کەس لە مانگێکدا کە دانیشتووانی گۆی زەوی حەوت بۆ هەشت ملیار کەسە. بەڵام لە هەرێمی کوردستان کە شەش ملیۆن کەسی تێدا دەژی، رۆژانە یەک کەس بە رووداوی هاتووچۆ دەمرێت و 18 کەسیش برینداردەبن. بەشێکی کەمی ئەو داتایە پەیوەندی بە خراپی رێگەوبانەکانەوە هەیە، بەشی هەرەزۆری سەرەڕۆیی و تیژڕۆیی و پابەندنەبوونە بە یاساکانی هاتووچۆ. پابەندنەبوونە بە رێنماییەکان و ئەو رێسا و یاسایانەیە کە بۆ سەلامەتی هەموومان لەسەر شەقامەکان لەکاردان. بۆیە ئەرکی وەزارەتی ناوخۆ و حکومەتی هەرێمی کوردستانە سەلامەتی گشتی بپارێزێت. ئێمە خۆمان بە پارێزەری گیانی خوشک و براکانمان و هەموو خەڵک دەزانین. کە ستراتیژ ئەوەبێت سەلامەتی گشتی بپارێزیت، بێگومان حکومەت ئامادەیە هەموو رێگایەک بگرێتەبەر بۆ رێگریکردن لە کۆمەڵیک سەرەڕۆ کە ئێمە دەمانەوێ ژیانی ئەوانیش بپارێزین، بەڵام ئەگەر ئەوان نایانەوێ ژیانی خۆیان بپارێزن، دەبێ ئاگاداری ژیانی خەڵکی دیکەبن کە شەقام بەکاردەهێنن.
 
رووداو: هیچ گەرەنتییەکتان لایە یان لێکۆڵینەوەیەک کە ئەم سیستمە رووداوی هاتووچۆ کەمدەکاتەوە؟ چونکە ئێمە پێشتر رووداوی هاتووچۆمان هەبووە پێش ئەوەی کامێرای جێگیر دابنێن، بەڵام ئەو کامێرایە رووداوی هاتووچۆی کەمنەکردووەتەوە و هەر بەردەوامە، ئەو دڵنیاییەتان لەکوێوە هێناوە؟
 
د. هێمن میرانی: ئەو کارانەی وەزارەتی ناوخۆ دەیکات، کاری هەڕەمەکی نین، بەرهەمی بیرکردنەوە و توێژینەوەن، چەندین توێژینەوە لە وڵاتانی دنیا هەیە لەسەر پێداویستییەکانی دامەزراندنی سیستمی پۆینت تو پۆینت بە بەراورد بە کامێرای جێگیر. ئەو شوێنانەی کامێرای پۆینت تو پۆینتیان لێ داندراوە 90٪ی رووداوەکانی هاتووچۆ لێیان کەمبووەتەوە. هۆکاری ئەوەی کامێرای جێگیر لە وڵاتانی دنیا دەمێکە مۆدیلی نەماوە، لەبەرئەوەی شۆفێرەکان شوێنی کامێراکە پێ دەزانن و چەند مەترێک بەر لەوەی بگەنە کامێراکە ستۆپ دەکەن و دواتر کە لە کامێراکە تێپەڕبوون، دەست بە تیژڕۆیی دەکەن و ئەو شۆفێرانەی نازانن کامێرای جێگیر لەکوێیە، کە دەگەنە کامێراکە بە خێرایی ستۆپ دەکەن و زۆرجار رووداوی هاتووچۆی لێدەکەوێتەوە. خاڵێکی دیکە ئەوەیە کە کامێرای جێگیر کاریگەری لەسەر رەوتی لێخوڕین هەیە لەسەر شەقام. بەڵام کامێرای پۆینت تو پۆینت، هەفتەی رابردوو لە هۆڵەندا بووم، لە نێوان هۆڵەندا و بەلجیکا، ئۆتۆمبێلەکان هەمووی لە یەک ئاست دەڕۆن، بە شۆفێری تەکسییەکەم گوت بۆ خێراتر لێناخوڕی؟ گوتی لەبەرئەوەی بە کامێرای پۆینت تو پۆینت هەموو ئەو شەقامە تا بەلجیکا کۆنتڕۆڵکراوە. گوتی دەبێ بە خێرایی 100 کیلۆمەتر لێبخوڕین، ئەگەر بچێتە 102 کیلۆمەتر، 75 یۆرۆ سزا دەدرێین.
 
رووداو: رەنگە ئێستا کە هەندێک خەڵک دەتبینن، پرسیاری ئەوە بکەن و بڵێن رێگاکەم بۆ وەکو بەلجیکا لێبکە و ئەوکات پۆینت تو پۆینت دابنێ؟
 
د. هێمن میرانی: پرسیارەکە ئەوەیە کە ئایا کامێرا دەبێ لە رێگەی باش دابنرێت یان خراپ؟ لە رێگەی خراپ خەڵک هەر نابێ خێرا لێبخوڕێت.



 
رووداو: نابێ رێگەی خراپ هەبێت، خەڵک ناچارە هاتووچۆ دەکات؟
 
د. هێمن میرانی: خەڵک ناچار نییە خێرا لێبخوڕێت. بەشی هەرەزۆری ئەو رووداوانەی لە شەقامەکان روودەدەن، کەمتر پەیوەندی بە رێگاوە هەیە، پێوەندی بە خێراییەوە هەیە. دروشمێکی یوئێن هەیە داوا دەکەن زۆربەی شوێنی ناوشارەکان ببێتە 30 کیلۆمەتر لە کاژێرێکدا، لەبەرئەوەی ئەو شوێنانە خەڵکی لێ دەژی، کێ پابەند دەبێت بەوەی لە شەقامەکان 30 لێبخوڕێت؟ بەشێکی باشی پەیوەندی بە نەبوونی هۆشیاری لێخوڕینەوە هەیە، لەبەرئەوە ئێمە کار لەسەر ئەو پێنج کۆڵەکەیەی نەتەوە یەکگرتووەکان دەکەین کە تا ساڵی 2030 دەبێ 50٪ی قوربانییەکانی هاتووچۆ کەمبکرێتەوە.
 
رووداو: ئەو کارە تەنیا بە ئێوە ناکرێت، ئامانجی کامێرای هاتووچۆ لەسەرەتاوە سزای پێبژاردن نییە، ئامانجەکە کەمکردنەوەی خێرایی خەڵکە، هەر لەبەر ئەوەشە کامێرا بە شاراوەیی دانانرێت، بەڵکو بە ئاشکرا دایدەنێن، لە وڵاتان ئێستا یاسا دەرچووە دەبێ کامێرا رەنگێکی زەردی زۆر زەق بکرێت بۆ ئەوەی شۆفێر لەدوورەوە بیبینێت و خێرایی کەمبکاتەوە، بەڵام کەمکردنەوەی قوربانی کارێکی یەکدەستە نییە کە بەتەنیا بە کامێرا بکرێت، هۆشیاری دەوێت، لە هەمانکاتدا بایەخدانی دەوێت بە سیستمی هاتووچۆی گشتی کە دەبێ لەنێو شارەکاندا هەبێت، بۆ نموونە شەقامێک لە کوردستاندا لە یەک کیلۆمەتردا 50 ئۆتۆمبێلی لەسەربێت، وابکرێت 20 ئۆتۆمبێلی لەسەربێت و لەو ژمارەیەش نیوەی پاس بێت، پلانەکە ئاوا گشتگیرە؟
 
د. هێمن میرانی: چەند وەزارەتێک خەریکی ئەو پلانەن، بەڕێوەبردنی سەلامەتی شەقامەکان پەیوەندی بە هاتووچۆوە هەیە، ئۆتۆمبێلی سەلامەت پەیوەندی بە ئێمە و وەزارەتی داراییەوە هەیە، رێگەنادەین هیچ ئۆتۆمبێلێکی خراپ لە خاڵە سنوورییەکانەوە بێتە ناو هەرێمی کوردستان و لەوبارەیەوە زۆرجار گلەییشمان لێکراوە کە رێنماییەکانمان یەکجار توندن. هۆشیاری لێخوڕین پەیوەندی بە ئێمە و وەزارەتی پەروەردە و خوێندنی باڵاوە هەیە، دەبێ خەڵک پێش بەدەستهێنانی مۆڵەتی شۆفێری فێری لێخوڕینی هێمنانە و تەندروست بێت. لەگەڵ ناوەندەکانی فێرکردنی شۆفێریی لەسەرهێڵین بۆ ئەوەی پلانێکی نوێیان بۆ دابنرێت کە چۆن شۆفێری سەلامەت پێش وەرگرتنی مۆڵەتی لێخوڕین پێبگەیێنن. خەریکی ئەوەین راهێنان بە شۆفێران بکەین بەر لەوەی مۆڵەتیان پێبدرێت، فێری فریاگوزاری سەرەتایی ببن بۆ ئەوەی چۆن کەسێک کە تووشی رووداوی هاتووچۆ بووە رزگاری بکەن. بەشێکیش پەیوەندی بە دروستکردنی رێگەوبانەوە هەیە، بیهێنە بەرچاوت رێگەی رۆڤیا لە نێوان هەولێر و دهۆک ئەگەر کامێرای لێ دانەنرێت، چ روودەدات؟ هیچ رەوا نییە رێگەیەکی ستراتیژی لەمجۆرە دروستبکەیت و بە کامێرا کۆنتڕۆڵی نەکەیت.
 
رووداو: دەزانی زۆرترین رووداوی هاتووچۆ بەگوێرەی داتاکان لە هەولێر لە شەقامی 120 مەترییە؟
 
د. هێمن میرانی: لەبەر ئەوەیە کە باش بە کامێرا کۆنتڕۆڵ نەکراوە. 
 
رووداو: گلەییەکی سەرەکی ئەوەیە کە بۆچی پڕۆژەیەکی لەوشێوەیە دەدرێت بە کەرتی تایبەت و حکومەت خۆی نایکات؟
 
د. هێمن میرانی: بۆچی رێگەی ستراتیژی دەدرێتە کەرتی تایبەت و حکومەت خۆی نایکات.
 
رووداو: کامێرا شتێکی دیکەیە؟ لەبەر ئەوەی ئەوە وێنەی هاووڵاتی دەگرێت، چۆن گەرەنتی کراوە ئەو وێنەیە پارێزراوبێت؟
 
د. هێمن میرانی: کامێراکان لەلای کەرتی تایبەت نین، وێنەهەڵگرتنەوە لای حکومەتە و ئەوان هیچ وێنەیەکیان لانییە. داتا سەنتەر لە بەڕێوەبەرایەتی هاتووچۆی شارەکانە جگە لە بەڕێوەبەرایەتی و تیمی هاتووچۆی شارەکان کە دەتوانن بچنە ناو داتاکانەوە، یەک کەسی دیکە بۆی نییە بچێتە ناو داتای کەسمانەوە. ئەگەر بابەتەکە پارێزراوی داتای کەسەکانە، هەموو هاووڵاتییانی هەرێمی کوردستان دڵنیادەکەم کە جگە لە تیمەکانی بەڕێوەبەرایەتی هاتووچۆی شارەکان، یەک کەسی دیکە بۆی نییە بچێتە ناو داتاکانەوە.
 
رووداو: حکومەت خۆی نەیدەتوانی ئەو کامێرایانە دابنێت، وەکو چۆن کامێرا جێگیرەکانی دانا؟
 
د. هێمن میرانی: ئەو کامێرایانەش گرێبەستیان هەیە.
 
رووداو: راستە گرێبەستیان هەیە، بەڵام داهاتەکەی بۆ کەرتی تایبەت نەبوو؟
 
د. هێمن میرانی: داهاتی ئەم پرۆژەیەش بۆ کەرتی تایبەت نییە. کێ دەڵێ بۆ کەرتی تایبەتە.
 
رووداو: بەپێی گرێبەستەکە 70٪ داهاتەکەی بۆ ماوەی 15 ساڵ بۆ کۆمپانیاکەیە و 30٪ بۆ حکومەتە؟
 
د. هێمن میرانی: نەخێر.
 
رووداو: ئەوە لە گرێبەستەکەدایە، رۆژێک پارێزەرەکەی لە ستۆدیۆ میوانم بوو؟
 
د. هێمن میرانی: نەخێر. گرێبەستەکە دەڵێ 70٪ی داهاتی کامێراکان بۆ کۆمپانیاکەیە تا تێچووی خۆی دەردەهێنێت و 30٪ی بۆ حکومەتە. تێچوو واتای ئەو پارە گەورەیەی هەردوو کۆمپانیاکە خستوویانەتە ناو ئەو پرۆژەیە. پارەیەکی خەیاڵی لەو کامێرایانە خەرجکراوە.
 
رووداو: پارەکە چەندە؟
 
د. هێمن میرانی: ژمارەیەکی گەورەیە و من بۆ ئەوە لێرە نیم ئەو ژمارانە باس بکەم.
 
رووداو: نزیکی 50 ملیارێک دەبێت وابزانم.
 
د. هێمن میرانی: زیاترە، دانەیەکیان سەروو 100 ملیار و ئەویدیکەش سەروو 80 ملیارە. ئەوان تا خەرجی خۆیان وەردەگرنەوە رێژەکە بەم جۆرەیە و دواتر 80٪ی داهات بۆ حکومەت دەبێت و 20٪ بۆ کۆمپانیاکان دەبێت بۆ چاککردنەوە و چاودێریکردنی سەلامەتی کامێراکان لەڕووی تەکنیکییەوە، بۆ ماوەی 15 ساڵ. چ سەرمایەدارێک ئامادەیە پارەکەی لە بارودۆخێکی ناسەقامگیری وەک عێراق کە هەرێمی کوردستان بەشێکە لەو وڵاتە بخاتەکار. من سوپاسی ئەو کۆمپانیایانە و هەر کۆمپانیایەکی کەرتی تایبەت دەکەم کە پارەکەی دەهێنێت و لە پرۆژەیەکی ستراتیژیدا هاوکاری حکومەتی هەرێمی کوردستان دەکات. 
 
رووداو: ئەی لەڕووە یاساییەکەیەوە؟
 
د. هێمن میرانی: بەلای ئێمەوە سەلامەتی خەڵک گرنگە. هیوادارم ئێمە وەک حکومەت دوای ئەوەی ئەو کۆمپانیایانە خەرجیی خۆیان کۆدەکەنەوە و دواتر داهاتەکەی بۆ حکومەت دەبێت، هیوادارم ئەو دوو کۆمپانیایە مایەپووچ بن و حکومەتی هەرێمی کوردستان یەک دینار پارە لەو پرۆژەیە وەرنەگرێت، بۆیە داوا لە خەڵکی کوردستان دەکەم وابکەن ئێمە و کۆمپانیاکان دینارێک لەو پرۆژەیە وەرنەگرین، چونکە ئەوە مەبەستی ئێمە نییە.
 
رووداو: ئەی لەڕووە یاساییەکەیەوە؟ بۆ نموونە ئەنجوومەنی پارێزگای سلێمانی بە زۆرینەی دەنگ رەتیکردەوە.
 
د. هێمن میرانی: ئەوە کاری ئەنجوومەنی پارێزگای سلێمانی نییە.
 
رووداو: مەبەستم ئەوەیە چۆن ئەو هەڵوێستەی ئەنجوومەنی پارێزگا لەبەرچاو دەگرن؟
 
د. هێمن میرانی: ئەمە کاری ئەنجوومەنی پارێزگای سلێمانی نییە، ئەو ئەنجوومەنە و هەر ئەنجوومەنێکی دیکە دەتوانن دەنگ لەسەر پرۆژەیەک بدەن کە لە دەسەڵاتی ئەوان بێت. 
 
رووداو: ئەوان دەڵێن وەزارەتی ناوخۆ یاسای ژمارە سێ جێبەجی ناکات؟
 
د. هێمن میرانی: هاتووچۆ کاری وەزارەتی ناوخۆیە و کاری ئەنجوومەنی پارێزگای سلێمانی نییە.
 
رووداو: ئەی نووسراوەکەی داواکاری گشتیی پارێزگای سلێمانی؟
 
د. هێمن میرانی: من نەمخوێندووەتەوە.
 
رووداو: ئەویش رەتیدەکاتەوە.
 
د. هێمن میرانی: نەمخوێندووەتەوە.
 
رووداو: نەتخوێندووەتەوە لەبەرئەوەی بێ بەهایە لەلات یان چی؟
 
د. هێمن میرانی: هیچ نووسراوێک کە لە دامەزراوەیەکی کوردستان دەربچێت بێبەها نییە، بەڵام ئێمە یاسای وەزارەتی ناوخۆمان هەیە کە لە رێنمایی و ئەو بابەتانە لەسەرووترە. بەپێی ئەو یاسایە بەڕێوەبەرایەتی گشتیی هاتووچۆ و بەڕێوەبەرایەتی هاتووچۆی شارەکان بەشێکە لە وەزارەتی ناوخۆ و سەلامەتی گشتی بەشێکە لە ئەرکی وەزارەتی ناوخۆ کە لە یەکێک لە ماددە سەرەتاییەکانی یاساکەدا هاتووە. ئەوە پەیوەندی بە ئێمەوە هەیە، دەسەڵاتی خۆمان بەش ناکەین لەگەڵ هیچ ئەنجوومەنێکی دیکە.
 
رووداو: کەواتە ئەنجوومەنەکان هیچ مافێکیان نییە بەسەر ئەوە شتەی لە شارەکەیان روودەدات؟ خۆ حوکمڕانی و دەسەڵاتیش بە گفتوگۆ دەکرێت.
 
د. هێمن میرانی: ئێمە دەسەڵاتی خۆمان بەکاردەهێنین بۆ پاراستنی سەلامەتی گشتی. ئەو مشتومڕانە لەگەڵ کەس ناکەین کاتێک بابەتەکە دێتە سەر سەلامەتی گشتی. بۆم باسکردی کە 18 کەس رۆژانە لە کوردستان بەهۆی رووداوی هاتووچۆ بریندار دەبێت.  
 
رووداو: تێچووی هەر بریندارێک چەندە لەسەرتان؟  
 
د. هێمن میرانی: هەر بریندارێک لە رووداوێکی هاتووچۆ بۆ نموونە لەسەر ماتۆڕێک بکەوێتە خوارەوە هەتا دەگاتە ژووری چاودێری چڕ، نزیکەی 800 دۆلار لەسەر حکومەت دەکەوێت. ئەوە بۆ ئەوەی ماوەیەکی کورت لە چاودێری چڕ بمێنێتەوە، ئەگینا چەند رۆژ زیاتر بمێنێتەوە، ئەوەندە 800 دۆلارییە تێچووی لەسەر حکومەتە. تێچوویەک هەیە لەپشتی رووداوەکانی هاتووچۆیە، ئەو سیستمانەی ئێمە جارێ بۆ پاراستنی گیانی خەڵک بەلامانەوە گرنگە، بەڵام ئەگەر کەسەکە نەمرد و برینداربوو، لەو 18 کەسە ژمارەیەکی کەمیان کەمئەندام دەبن، ئەوەش کاریگەری لەسەر ژیانی خۆی و ماڵ و منداڵی دەبێت بۆ هەتا هەتایە، کە ئەوەش دەبێتە تێچوویەکی گەورە لەسەر حکومەت. بۆ لێکەوتە داراییەکانیش، هەر ئۆتۆمبێلێک لەناودەچێت، بەشێکە لە داهاتی ئەو وڵاتە. چونکە داهاتی تاکە کەس بەشێکە لە داهاتی گشتی ئەو وڵاتە، جگە لەوەی زیان بە رێگاکان دەگەیێنێت و پاڵەپەستۆ لەسەر نەخۆشخانەکان دروستدەبێت و تەندروستی گشتی دەکەوێتە بارێکی لەناکاو. ئێوە وەک کەناڵەکانی راگەیاندن شەوانە بڕۆن سەیری نەخۆشخانەی فریاکەوتنی رۆژئاوای هەولێر بکەن کە زۆربەی رووداوەکانی شکان و هاتووچۆ لەوێ چارەسەر دەکرێن، بزانن کە کەسێک تووشی رووداو دەبێت، چ کارەساتێکی گەورە بەسەر هەموو خێزانەکەی دێت. تا بەیانی دەبێ لە نەخۆشخانە بن، واتا ئەو ناسەقامگیرییە کۆمەڵایەتییەی بەسەر خەڵک و بەسەر باری داراییدا دروستدەبێت، لە ئەنجامی سەرەڕۆییەک روودەدات. کاری حکومەتە ئەو سەرەڕۆییانە رابگرێت.
 
رووداو: تاوەکو ساڵی چەند لە زاخۆوە تا کفری بەو سیستمە نوێیەی کامێرا کاردەکات؟
 
د. هێمن میرانی: ئەوە دەوەستێتە سەر ئامادەکارییەکانی کۆمپانیا کە فەیسی یەکەم بۆ نموونە لە هەولێر و دهۆک و سۆران و زاخۆ، لە ئایندەیەکی نزیک دەستپێدەکات، رۆژی پێنجشەممە کۆبوونەوەمان هەیە لەگەڵ کۆمپانیای جێبەجێکار، تیمێک لە هاتووچۆی شارەکان سەرپەرشتی پرۆسەکە دەکەن. مەبەستمانە بە خێراترین کات هەموو شەقامە خێراکانی کوردستان بە کامێرای چاودێریکردنی تیژڕۆیی کۆنتڕۆڵ بکەین.
 
رووداو: تا کۆتایی 2023 دەتوانین بڵێین تەواودەبێت؟
 
د. هێمن میرانی: هیوادارین تا ئەوکاتە هەموو کوردستان بەو سیستمە کاربکات. زانیاری هەڵە لەناو خەڵک بڵاودەکرێتەوە لەسەر کامێرای پۆینت تو پۆینت، ئەو کامێرایە یەکێکە لە کامێراکانی چاودێری و تەنیا لە دەرەوەی شار دادەنرێت، بۆ نموونە لە شەقامی 60 مەتری هەولێر و سلێمانی دانانرێت، لە شەقامەکانی وەک مووسڵ - هەولێر کە خێراییەکەی 100 کیلۆمەترە لە کاژێرێکدا، دادەنرێت. پێویستە بە خێرایی 95 بۆ 99 لێبخوڕی و ناتوانی 120 لێبخوڕیت، ئەوە لە هەموو دنیا بۆ پاراستنی سەلامەتی خەڵکە، لە رێگای هەولێر - دهۆک ئەگەر نابەرپرسانە هەڵسوکەوت بکرێت کەسەکە حەزدەکات تا خێرایی هەیە لێبخوڕێت، لەبەرئەوەی شەقامەکە زۆر باشە.
 
رووداو: باسی سەلامەتی گشتیت کرد، بابەتێکی دیکە کە کاری لەسەردەکەن پرسی کۆنتڕۆڵکردنی چەکە، کە ئەویش بەشێکی گرنگی پەیوەست بە سەلامەتی گشتییە، بۆ ئەمە بەکوێ گەیشتوون؟
 
د. هێمن میرانی: لەسەر فەرمانی سەرۆکی حکومەت راسپێردراین جارێ هەموو بازاڕەکانی چەک دابخەین، خۆشبەختانە لە هەموو کوردستان لەیەک کاتدا هەموو بازاڕەکان داخران. یاسای نوێی چەک و رێنمایی نوێی جێبەجێکردنی یاساکە کەوتنە بواری جێبەجێکردن. ئێستا پرۆسەکە دەستیپێکردووە و هەرکەسێک داوای مۆڵەتی چەک بکات، پێویستی بە رەزامەندی ئاسایش و راپۆرتی پزیشکی و هێنانی پەنجەمۆر هەیە لە بەشی تاوانەکان کە دەریبخات هیچ تاوانێکی ئەنجام نەداوە، هاوکات هۆکارێکی دڵنیاکەرەوە پێشکێشی وەزارەتی ناوخۆ بکات کە بۆچی دەیەوێت چەکی هەبێت، واتا ئەگەر رەزامەندی ئاسایشی هەبوو و پەنجەمۆری هێنا و هیچ پێشینەیەکی تاوانی نەبوو، ئەگەر راپۆرتی پزیشکیشی هێنا بەو مانایە نییە مۆڵەتی هەڵگرتنی چەکی پێدەدرێت.
 
رووداو: ئەی کۆکردنەوەی چەکی بێ مۆڵەت؟
 
د. هێمن میرانی: پرۆسەی کۆکردنەوەی چەکی بێ مۆڵەت بەردەوامە، هێزە هاوبەشەکان بەردەوام خاڵی پشکنینی گەڕۆکیان هەیە. ئێمە نەمانویستووە خاڵی پشکنینی بەردەوام لە هەموو شوێنێک هەبێت، لەبەر دروستبوونی قەرەباڵخی کە کاریگەریی لەسەر هاتووچۆ و ئیشوکاری خەڵک دەبێت. چاوەڕوانی ئێمە لە سەرەتای دەستپێکردنی پرۆسەکەوە ئەوەبووە کە خەڵک ئەو بابەتە بە هی خۆی بزانێت و خۆی بێتە پێشەوە، ئەوەش روویدا، لە سەرەتای پرۆسەکەوە کەمترین ژمارەی چەک لەناو ئۆتۆمبێلەکاندا گیراون، لەبەرئەوەی خەڵک خۆی بڕیاریداوە چەکی بێ مۆڵەت هەڵناگرێت. رۆژانە پەیوەندیمان پێوەدەکرێت. ئەمڕۆ ئەفسەرێکی پێشمەرگە کە چەکەکەی فەرمییە، پەیوەندی پێوەکردم و گوتی ئەو چەکەی ئێمە کە وەزارەتی پێشمەرگە پێیداوین و ژمارە کراوە و لە پێناسەکەشماندا هەیە، ئایا پێویستی بە رەزامەندی وەزارەتی ناوخۆ هەیە؟ ئەوە جۆرێک لە ترسە لەلای خەڵک کە چەکی بێ مۆڵەت هەڵنەگرێت.
 
رووداو: بەشێک لە بڕیارەکە ئەوەبوو کە پۆلیس یان هەر هێزێکی ئەمنی نابێ چەک بباتە ماڵەوە، ئەو جۆرە کۆگایانە دروستکراون لە بنکەکانی پۆلیس؟
 
د. هێمن میرانی: دەستپێکراوە و ساڵێک کات بۆ ئەو بابەتە دانراوە، چونکە پێویستی بە شوێن هەیە. وەزارەتی پێشمەرگە و وەزارەتی ناوخۆ و ئاسایش و هێزەکانی دیکەی ناوخۆ راسپێردراون کە هەریەکەیان لەشوێنی خۆی دەست بەو پرۆسەیە بکات. پرۆژەیەکی دیکەش هەیە بۆ دروستکردنی شوێنی مۆدێرن بۆ بابەتەکانی مامەڵەکردن بە چەک لە ژێر چاودێریی وەزارەتی ناوخۆ. ئەوەش پرۆژەیەکە لەگەڵ کەرتی تایبەت جێبەجێ دەکرێت، کە دەبێ شوێنێکی کۆنتڕۆڵکراوبێت و هەموو چەکێکی هاتوو و چوو و گولـلەکان تۆمارکراوبن، وەک ئەوەی لە دنیا هەیە، بۆ ئەوەی بازاڕی چەک لەناو ماڵان و بە ئۆنلاین نەمێنێت کە هەندێکجار گوێمان لێدەبێت گوایا بە ئۆنلاین چەک مامەڵەی پێوەدەکرێت.
 
رووداو: ناوە ناوە هەڵمەتێک دەستپێدەکەن بۆ گرتنی ئەو ماتۆڕانەی بێ سەرەتان، هیچ پلانێک هەیە کە ئەو پرسە بەیەکجاری یەکلابکرێتەوە و چارەسەرێکی یەکجاریی بۆ دابنرێت، بۆ نموونە لە مەیدانی ماتۆڕی هەولێر لەناو دووکانەکە دەفرۆشرێت و کەس کاری پێی نییە، بەڵام کە هاتە سەر شەقام دەبێت بە کێشە؟
 
د. هێمن میرانی: ئێمە نامانەوێ هیچ ماتۆڕێک لەسەر شەقامەکان نەمێنێت، لەبەر ئەوەی بەشێک لەو ماتۆڕانە پەیوەندی بە ژیان و گوزەرانی هەندێک خەڵکەوە هەیە، بەتایبەت ئەوانەی کۆمپانیاکانی گەیاندن، مەبەستمانە ئەو ماتۆڕانەی لەسەر شەقامن، تۆمارکراوبن و ژمارەیان هەبێت وەکو هەر سوارۆیەکی دیکە، ئێوە نازانن بەشێکی ئەو دزی و تاوانانەی دەکرێن بە ماتۆڕ دەکرێن. بەشێکی باشی ئەو نا ئۆقرەییەی لە بازاڕ بەسەر ژیانی کاسبکاراندا دروستبووە، ئەوانەی باج دەدەن و دووکانی تۆمارکراویان هەیە، پارەی کارەبا و ئاو دەدەن، ماتۆڕێک دێت کە خاوەنەکەی کەسێکە هاووڵاتی ئەم وڵاتەش نییە، هەموو جۆرە شتێک دەفرۆشێت لەسەر شەقام کە کاریگەریی لەسەر بازاڕی خەڵک دادەنێت و باجیش نادات و تۆمارکراویش نییە و سەرپێچیشی پێ دەکات. چارەسەری ریشەیی ئەوەیە نابێ ماتۆڕی تۆمارنەکراو بمێنێت.
 
رووداو: ئێستا تۆماردەکرێن؟ 
 
د. هێمن میرانی: تۆمار دەکرێن، ئێمە هەندێک پلانی دیکەمان هەیە کە رێنمایی تایبەت بە بابەتی هێنانی ماتۆڕ هەبێت، لەبەر ئەوەی بەشێکی بە پارچە دەهێنرێن. ئێستا خەریکی گەنگەشەکردنی وردی ئەو بابەتەین و با نەڵێین ریشەکێش بکرێت، بەڵکو با رێکبخرێت، چونکە رێکخستنێکی باشی پێویستە بۆ ئەوەی لەسەر ئاستی کوردستان وەکو پرۆژەکانی دیکەی حکومەت جێبەجی بکرێت. 

Friday 15 October 2021

د. هێمن میرانى: دەبێت لە بەغدا بین بە پشوودرێژییەوە کار بۆ جێبەجێکردنی دەستوور بکەین

 

سیهام میران – تایبەت بە نوچەنێت

د. هێمن میرانى هه‌ڵگرى بڕوانامه‌ى دكتۆرا له‌ سیاسه‌ت و په‌یوه‌ندییه‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌كان له‌ دیمانه‌یه‌كى كورتى نوچه‌نێت باس له‌ چه‌ند پێشهاتێكى سیاسى كوردستان ده‌كات و له‌ به‌شێكى قسه‌كانى ده‌ڵێ، " هەرێمی کوردستان نەک تەنیا بۆ کوردانی پارچەکانی دیکە قیبلەی سیاسییە، بەڵکو بۆ نەیار و ئۆپۆزیسیۆنەکانیش بەو چاوە سەیر دەکرێت"

ماوه‌یه‌ك له‌مه‌وبه‌ر شاندێكى جه‌هه‌په‌ سه‌ردانى هه‌رێمى كوردستانى كرد،  ئەمجارە ئۆپۆزسیۆنی تورکیا هەوڵدەدات لە هەرێمی کوردستان نزیک ببێتەوە، بە بڕوای ئێوە هۆکار چییە ؟

هێمن میرانی: هاوکێشەی ناوخۆیی سیاسی تورکیا گۆڕانی بەسەردا هاتووە. حزبی فەرمانڕەوا( پارتی دادوگەشەپێدان) لەماوەی ڕابردوودا هەڵەی زۆری ناوخۆیی ئەنجامداوە کە ئاشتی کۆمەڵگەیی لەنێو پێکهاتە سەرەکییەکانی تورکیای بە تەواوی شێواندووە و دۆخەکەی بۆ دواوە گەڕاندۆتەوە. پێشبینییەکان لەسەر ئاکپارتی ئەوە بوو کە دەتوانێت لە ڕێگه‌ی پڕۆژەی ئاشتییەوە دۆزی کورد لە دۆزێکی ئەمنی ناونراو بە تیرۆر بکاتە دۆزێکی سیاسی و یاسایی و کرانەوەی گەورە ڕوو بدات. بە داخەوە ئەو پرۆسەیە وەستاوە و پاشەکشێی گەورە هاتۆتە کایەوە. ئێستا هێزەکانی دیکە دەزانن کە ئاکپارتی باری ناوخۆیی وەکو جاران بەهێز نییە و لایەنگریشی لە ناوخۆیی باکووری کوردستان کەمی کردووە. بۆیە هێزە ئۆپۆزیسیۆنەکان ئەمە بە دەرفەت دەزانن کە سەرنجی کوردانی باکوور بە لای خۆیان ڕابکیشن و ئەو دەنگانەی جاران بۆ ئاکپارتی دەچوون، بە کاندیدەکانی ئەوان بدرێت. بێگومان پرۆسەکە تەواو پەیوەندی بەو دۆخە ناوخۆییەی تورکیاوە هەیە. هاتنیان بۆ هەرێمی کوردستان بۆ هەمان باسە. دەیانەوێ بە سەرکردایەتی هەرێمی کوردستان بڵێن کە ئەوان ئەجێندایەکی نوێیان بۆ کرانەوە بەسەر دۆزی کورد لە تورکیا هەیە و لەو ڕێگه‌یەوە دەیانەوێت پەیام بۆ کوردانی باکووریش ڕەوانە بکەن. بێگومان ئەوە مانای ئەوەشی هەیە کە هەرێمی کوردستان نەک تەنیا بۆ کوردانی پارچەکانی دیکە قیبلەی سیاسییە، بەڵکو بۆ نەیار و ئۆپۆزیسیۆنەکانیش بەو چاوە سەیر دەکرێت و دەیانەوێ لێرەوە پەیام بۆ ئامەد ڕەوانە بکەن.

هەموو جۆرە پەیوەندییە دیپلۆماسی و سیاسییەکانی نێچیرڤان بارزانى لە قازانجی کوردستان و عێراق دەشکێنەوە

 

 بە بڕوای تۆ چەند گرنگە تورکیا لە هێورکردنەوەی کێشەکانی ناوچەکە رۆڵی هەبێت ؟

هێمن میرانی: بێگومان تورکیا هێزێکی هەرێمی گەورەیە و خاوەن ستراتیژی تایبەت بە خۆیەتی. مەرج نیە لە قازانجی تورکیا بێت کە کێشەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هێور ببنەوە تا ڕۆڵ بگێڕێت. لە سەردەمی ئەردۆگاندا، بە تایبەت لە دوو خولی ڕابردووی پەرلەمانی تورکیادا کە لەم دواییەدا و لە دوو ساڵ و نیوی ڕابردوو سیستمەکەش بۆتە سەرۆکایەتی، تورکیا ڕووی لە ڕۆژهەڵات و پشتی لە ئەوروپا کردووە و خەونی گێڕانەوەی فۆرمێک لە دەسەڵاتی عوسمانی بۆ ناوچەکە گیرۆدەی کردووە. ئەم ستراتیژە وای کردووە کە تورکیا نەک ڕۆڵی گەورە لە هێورکردنەوە ناگێڕێت بەڵکو خۆی بۆتە یەکێک لە کاراکتەرەکانی ناسەقامگیری لە ناوچەکە. بۆ نموونە بۆ تورکیا باش نیە کێشەی سووریا بەلایەکدا بکەوێت چونکە ئەگەر سووریا بووە خاوەن سەروەری خۆی، دەست و دەوری تورکیا لاواز دەبێت. ئەمە لەسەر وڵاتانی دیکەش جێبەجێ دەبێت.

 ساڵێک زیاتر تورکیا هەوڵدەدات فشار لەسەر کازمی دروست بکات بۆ ئەوەی رازی بێت ئۆپەراسیۆن دژی شنگال ئەنجام بدات، پێتوایە تورکیا واز لەو ئامانجەی بێنێ؟ یانیش ئەگەر عێراقیش رازی نەبێت هاوشێوەی ئۆپراسیۆنەکەی سووریا ئەنجام دەدات ؟

هێمن میرانی: تورکیا هەموو هەوڵێکی خۆی دەدات تا کێشە ناوخۆییەکانی بباتە دەرەوەی سنوور و لەوێ چارەسەریان بکات. ئۆپراسیۆن بکات یان نەیکات هیچ لە بابەتەکە ناگۆڕێت و تا دۆخی ناوخۆیی سیاسی چارەسەر نەکات، ئابوورییەکەی خراپتر و پەیوەندییە نێودەوڵەتیی و هەرێمییەکانیشی باشتر نابن. بێگومان ئەو لە فشارەکانی خۆی بەردەوام دەبێت بەڵام دۆخی عێراق و سووریا وەکو یەک نین. عێراق پشتگیرییەکی گەورەی نێودەوڵەتی هەیە تا ببێتەوە خاوەن سەروەری و بەهێز بێت لە کاتێک ئەم پشتگیرییە بۆ کەیسی سووریا لەئێستادا لە ئارادا نییە. بۆیە هاوشێوەی سووریا، تورکیا ناتوانێت ئۆپەراسیۆنی زەمینی فراوان لەناو خاکی عێراق ئەنجام بدات.

لە ماوەی مانگێکدا نێچیرڤان بارزانی کۆمەڵێک پەیوەندی دیپلۆماسی ئەنجام داوە، کۆی ئەو چاڵاکیانە چ سوودی بۆ کورد هەیە؟

هێمن میرانی: بەڕێز نێچیرڤان بارزانی نوێنەرایەتی بەرژەوەندییەکانی هەرێمی کوردستان دەکات و هەموو جۆرە پەیوەندییە دیپلۆماسی و سیاسییەکانی لە قازانجی کوردستان و عێراق دەشکێنەوە. بەڕێزیان خاوەن پەیوەندییەکی فراوانی دیپلۆماسی نێودەوڵەتی و هەرێمین و هەوڵەکانی لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی هەمیشە بەرژەوەندییەکانی هەرێمی کوردستانی باشتر پاراستووە. جەنابیان کە ئێستا لە پێگەی سەرۆکی هەرێمی کوردستانن، دیارە باشتر و دەستکراوەتر ڕۆڵ لە پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی هەرێم دەگێڕێت.

لە کاتێکدا هەڵبژاردنی عێراق بەڕێوەیە، سەرۆکی هەرێمی کوردستان جەخت لەوە دەکاتەوە چارەسەرکردنی هەموو کێشەکان پەیوەندی بە سەقامگیری عێراقەوە هەیە، کوردیش خۆی ئامادەکردووە بە شێوەیەکی قوڕس بەشداری هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بکات؟

هێمن میرانی: ئێمە وەکو کوردانی باشوور و دانیشتوانی هەرێمی کوردستان باری سیاسییمان هەر جۆرێک بێت، عێراق بۆ ئێمە قووڵایی ستراتیژیە و گرنگە. گریمانە بکە ئەگەر بووینە دەوڵەت، عێراق دەبێتە دراوسێمان و سنوورێکی درێژمان لەگەڵی دەبێت و خاوەن مێژووییەکی درێژی یەک سەدە ژیانین لەچوارچێوەی ئەو كیانە سیاسییە. کە ئەوە ڕووینەداوە و هێشتا لە چوارچێوەی عێراقداین، بێگومان بەغدا لە هەموو پایتەختێکی دیکەی دونیا بۆ ئێمە گرنگە. بۆیە بەشداری کارای هێزە سیاسییەکانی کوردستان و خەڵکی کوردستان لە هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی عێراق یەکجار گرنگە لە دوو خولی ڕابردوو باشتر بۆ هەمووان دەرکەوتووە کە پەرلەمان لە هەموو دامەزراوەکانی دیکەی عێراق گرنگترە. ئێمە لە پەرلەماندا بەهێز بین، ئاسانکاری بۆ مافە دەستوورییەکانی گەلانی کوردستان دێتە کایەوە. بۆیە بۆ هەموو هێزە سیاسییەکانی کوردستان ڕەنگە بەهێزبوون و بەشداری کاریگەرلە بەغدا ستراتیژ بێت لە ئێستادا.

ئایا ئەم هەوڵانەی کورد وەکو پێشووتر بەفیرۆ ناچێت، دەکرێ ئومێدمان بە چاکبوونەوەی بارودۆخی عێراق هەبێ؟؟

هێمن میرانی: بابەتەکە پەیوەندی بە ئومێدەوە نییە، سیاسەت بە ئومێد و هیوا ناکرێت. ئێمە هێشتا لە چوارچێوەی عێراقین و کاریگەرییەکانی ئەوەی لە بەغدا ڕوودەدات بەسەر ژیانی خەڵک و دۆخی سیاسی ناوخۆیی هەرێمی کوردستان ڕاستەوانەیە. عێراق باشتر بێت یان خراپتر، لەدوای ڕیفراندۆمەوە دەرکەوت کە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هێشتا دەستی لێ بەرنەداوە و مەبەستیانە وەکو كیانێکی سیاسی یەکگرتوو بمێنێتەوە و لە پاڵیشیدا هەرێمێکی بەهێزی کوردستان بەلای کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بایەخمەندە. بۆیە کورد لە بژاردەی بەشداریکردن لە پرۆسەی سیاسی لە بەغدا و داکۆکیکردن لە چارەسەرکردنی کێشە هەڵپەسێردراوەکانی لە گەڵ بەغدا لە چوارچێوەی دەستووردا، بژاردەیەکی دیکەی باشی لەبەردەست نییە. کە دۆخەکە ئاوایە، سیاسەتی ڕاست ئەوەیە هەوڵی ئەوە بدەین لە بەغدا بین و لەوێ بەهێزەوە لەناو پرۆسەی سیاسی بەشدار و کارا بین و بە پشوودرێژییەوە کار بۆ جێبەجێکردنی دەستوور بدەین.

 

د. هێمن میرانی:
هەڵگری بڕوانامەی دکتۆرا لە سیاسەت و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان لە زانکۆی لیستەر/ بەریتانیا. 
پڕۆفیسۆری یاریدەدەرە لە کۆلێژی زانستە سیاسییەکانی زانکۆی سەڵاحەددین.
ڕاگری پێشووی فاکەڵتیی یاسا و زانستە سیاسییەکان بووە لە زانکۆی سۆران.

ئێران بەردەوام هەڕەشە لە هەرێمی کورستان دەکات لەوەی داڵدەی حزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستانی داوە، به‌ بڕواى تۆ هۆكارى بەرزکردنەوەی ئاستی گرژییەکان له‌لایه‌ن ئێرانه‌وه‌ له‌م كاته‌دا چییه‌؟

هێمن میرانی: هەرێمی کوردستان بۆ هێزە ئۆپۆزیسیۆنەکانی ئێران و تورکیا و سووریا و پێشتریش بۆ ئۆپۆزیسیۆنی عێراقی دژی رژێمی بەعس، نەوایەکی ئارام بووە. هەرێمی کوردستان داڵدەی سیاسی هەندێ لەو هێزانەی داوە بەڵام لە ڕووی سیاسەتی نێودەوڵەتییەوە ناکرێت ئەو هێزە ئۆپۆزیسیۆنانە هەرێمی کوردستان بەکاربهێنن بۆ هێرشکردنە سەر دراوسێکان. ئاشکرایە هەرێمیش بەرژەوەندی لەگەڵ دراوسێکانی هەیە و ناچارە پەیوەندییەکانی بە هاوسەنگی رابگرێت. ستراتیژی هەرێمی کوردستان ئەوەیە کە نابێتە هەڕەشە بۆ دراوسێکانی و پەرە بە پەیوەندییە سیاسی و ئابوری و بازرگانییەکانی بۆ خێری هەردوولا دەدات. گرنگە هەر هێزێکی سیاسی لە هەرێم ئۆفیسی هەبێت، لە چوارچێوەی ئەم ستراتیژە کار بکات و کێشە بۆ بەرژەوەندییەکانی هەرێمی کوردستان دروست نەکات.

ئایا پێتوایە ئێران بتوانێت هەرێمی کوردستان و عێراق ناچار بکات بڕیاری دەرکردنی ئەو هێزانە بدەن ؟

هێمن میرانی: هەرێمی کوردستان و عێراق هەوڵی جددی دەدەن پەیوەندییان لەگەڵ دراوسێکان بۆ بەرژەوەندی هەردوولا باش بێت و نەبنە هەڕەشە لەسەر بەرژەوەندییەکانی یەکتری. هێزە ئۆپۆزیسیۆنەکان دەبێ ئەوە بزانن کە یاسای نێودەوڵەتی ڕێگە نادات هیچ هەرێم و دەوڵەتێک داڵدەی هێزی دیکە بدات کە بە ئاشکرا ئاسایشی وڵاتێکی دیکە بخەنە بەر مەترسییەوە.


https://www.nuche.net/post-4413.html

Thursday 29 October 2020

هونەری فێربوون و سوود وەرگرتن لە دەرفەتەکان

کۆمێنتی هەندێ قوتابیان:

ئایا فێری هیچ دەبین لە خوێندنی ئەلیکترۆنی؟
یان، فێری هیچ نەبووین!
وەڵا فێری هیچ نەبووین، لە ترسی غیابات دێینە خەت!!
وەڵام:
قوتابیانی ئازیز:
فێربوون چەمکێکی یەکجار فراوانە و لە دیدی جیاوازەوە دەتوانرێت سەیری بکەین. ئێوە لەو ئەزموونی ئەلیکترۆنی ئۆنلاینە* زۆر شت فێربوون کە لە ناو کەمپ فێری نابن. فێری لێهاتوویی و سکیڵەکانی سەردەم بوون. فێربوون گوگڵ میت و کلاسڕووم و زووم میتینگ و پۆرتاڵ چیە! فێربوون چۆن هەمووان پێکەوە لە کلاسێکی ئۆنلاین دەنگ و ڕەنگ قسە بکەین، هەر یەکەمان ویستمان شەیری سکرینی خۆمان بکەین و پریزنتەیشن پێشکەش بکەین، فێربوون خۆمان میوت بکەین تا دەنگمان تێکەڵی یەکتری نەبێت، دەستمان بەرز بکەینەوە و ناومان لە ئۆنلاین تۆمار بکەین، فێربووین مۆبایلەکانمان زۆر ئیشی دیکەی پێ دەکرێت جگە لە سۆسیال میدیا، فێربووین بە مۆبایلەکانمان دەتوانین سیمینار ئامادە بکەین و لە کۆرسێکی ئۆنلاین پێشکەشی بکەین، فێربووین هەر بە مۆبایل وەڵامی کیوز و ئەساینمێنت بدەینەوە، فێربووین کە دەتوانین هەر لە ڕێی مۆبایلەوە بە دوای ئەو دەرسانەش بگەڕێین کە مامۆستا وەکو ئەرک پێی سپاردووین. فێربووین کە دواتر دەتوانین سەیری وانە تۆمارکراوەکە بکەینەوە و چەند جارێک گوێ بگرین ئەگەر باش تێنەگەیشتین، فێربووین کە هەر لە ناو پۆرتاڵی زانکۆ نامە بۆ مامۆستا بنێرین و داوای کتێب و زانیاری لێ بکەین، زۆر شتی دیکە فێربووین کە لە ناو کەمپ نەماندەزانی.


هەڵبەت ئەمانە هەموویان فێربووین ئەگەر تۆی ئازیز ویستبێتت فێر بیت و ململانێ لە گەڵ پرۆسەکە نەکەیت! ئەگەر ویستبێتت سوود لەو دەرفەتە وەربگری بۆ خۆپێگەیاندنی زیاتر نەک بەدوای خەڵکی دیکەی بێ بەرنامە کەوتبیت و هەر چاوەڕێت کردبێت دەگەڕێتەوە ناو کەمپ!. هەموو ئەوانەی سەرەوە فێربوویت ئەگەر گەنجێکی خاوەن خەون و بەرنامە بیت نەک لە ترسی غیابات بێیتە خەت و دواتر لە ڕقی پرۆسەکە گوێ لە دەرسەکە نەگریت و کاتی خۆت بە فیڕۆ دابێت!. ئەگەر خۆت ویستبێتت توانیویتە لە گەڵ مامۆستاکەت بڕۆیت و لە پاڵ ئەو هەموو سکیڵە نوێیەی لە سەرەوە باسم کرد، وانەکانیشت وەرگرتووەو لە زانستەکەی خۆشت دانەبڕاویت، ئەگەر مەبەستت بوو بێ فێر بیت. هەڵبەت ئەوەی مەبەستی نەبێ فێر بێت، نەک ئەمانەی سەرەوە فێر نابێت، بەڵکو لە ناو کەمپیش هەر بە دوای بیانووە و وەکو پەندەکە دەڵێ ( الصانع المهمل دائما يلوم ادواته – واتا وەستای ئیهمال هەمیشە گلەیی لە کەلوپەلەکانی دەکات). هیوادارم کەستان لەو جۆرانە نەبن!.
قوتابی ئازیز:
فێربوون لە زانکۆ نیوەی زیاتری لە ئەستۆی خۆتە، ئەگەر پێت وایە تەنیا ئەوەی مامۆستا لە ناو کلاس پێشکەشت دەکات بەسە و ئەوە فێربوونە، کەواتە پێویستیت بەوە هەیە باشتر لە زانکۆ بگەیت و پێداچوونەوە بە تێگەیشتنی خۆت بکەیت. مامۆستا لە زانکۆ ڕێپیشاندەر guider و هاندەرە motivator و خۆت وەکو قوتابی چەقی فێربوون و داینەمۆی پرۆسەکەیت. کە لە زانکۆیت، لە باشترین سەردەمی تەمەن و توانا و وزەی خۆتی، ئەگەر کاتەکانت بۆ فێربوون و گەشەکردنی تواناکات و پێشخستنی بەهرە و پەیوەندییەکانت نەخستۆتە گەڕ، کەواتە پەلە بکە تا کاتت ماوە و هێشتا لە زانکۆیت. ئەگەر ئێستا نەیکەیت، ئەی کەی بە نیازیت!
تکایە گلەیی لە دۆخەکە مەکەن چونکە هی هەموومان بە ڕێژەیی لە یەک نزیکە. هەرگیز باشترین دۆخ پەیدا نابێت بۆیە بە چاوەڕوانی کاتی خۆت بە فیڕۆ مەدە. ئەم وتە ئینگلیزییە جوانە کە دەڵێ:
Right time never comes, you just have to make it happen
کاتە ڕاستەکە، یان کاتی بەختی تۆ هەرگیز نایەت، تۆ دەبێ دروستی بکەیت...
ئەمەشیان هەر نایابە کە دەڵێ It is never the wrong time for the right one. So be the right one
واتە هیچ کاتێک خراپ نیە بۆ کەسێکی ڕاست، بۆیە ببە کەسە ڕاستەکە.
بۆیە تکایە سوود لەو دەرفەتانە وەربگرن کە لە پێشتانە و چاوەڕێ کاتی باشتر مەکەن چونکە ئەوە خۆتی بڕیار دەدەی کەی کاتە باشەکەیە، کە ئێستای تۆیە.
* خوێندنی ئەلیکترۆنی دەکرێ بە هەردوو جۆری ئۆنلاین و ئۆفلاین بەڕێوە بچێت. ئەوانەی تەنیا وانە تۆمار دەکەن و دەیخەنە سەر وێب سایتێک و دواتر قوتابیان دەڕۆن سەیری دەکەن، ئەوە ئەلیکترۆنی ئۆفلاینە. بەڵام ئەوەی بتوانێ وانەکان بە ئەلیکترۆنی بەڵام ڕاستەوخۆ و بە ئۆنلاین مامۆستا و قوتابی پێکەوە بێنە سەر هێل و لە یەک کلاسی ئەلیکترۆنی ڕاستەوخۆ وانەکە بخوێنن، هەڵبەت ئەوە باشترە و ئەلیکترۆنی ئۆنلاینە. ئەمەی دووەم لە زانکۆی سۆران پەیڕەو دەکرێت و دواتر مامۆستا وانەکە بە تۆمارکراویش دەخاتە سەر پۆرتاڵی زانکۆ بۆ ئەوەی قوتابیان بتوانن چەند جار سەیری بکەنەوە یان ئەوەی بە هەر هۆکارێک نەیتوانیبێت بێتە وانە ئۆنلاینەکە، هەر دەستی بگاتە دەرسەکە و لە کیسی نەچێت.

Tuesday 27 October 2020

بڕیارەکانی زانکۆی سۆران و پێشبینییەکان

بەهاری ٢٠٢٠ بوو، بە هۆی بڵاوبوونەوەی سەرەتایی کۆرۆنا و پشووی بەهار، دەوامی زانکۆکان ڕاوەستان. ئێمە وەکو ئەنجومەنی زانکۆی سۆران لە ١٧ی ئاداری ٢٠٢٠ەوە دەستمان کردەوە بە کۆبوونەوە بە ئۆنلاین بۆ ئەوەی دیراسەی دۆخەکە بکەین. ئەوەی خوێندەوار بێت و ئاگاداری دۆخی دونیا بێت و ڕاپۆرت و توێژینەوەکانی تایبەت بەو پەتایە بخوێنێتەوە، دەتوانێ بەرچاوی ڕوون بێت و بڕیاری دروست بدات.
ئەنجومەنی زانکۆی سۆران ساڵی ڕابردووی خوێندنیش لە گەڵ چاوەڕوانی کردنی قەدەر نەبوو تا دۆخەکە ئاسایی بێتەوە. بڕۆن سەیری ئەو بەرنامەیەی لە گەڵ ڕەنج بکەن (٢/٤/٢٠٢٠) کە بەندە بە نوێنەرایەتی جەنابی سەرۆکی زانکۆمان، لە گەڵ سەرۆکی زانکۆکانی دیکە ڕێک باسی دۆخی ئەمڕۆمان دەکرد (https://www.youtube.com/watch?v=z1RvISMJWJ0 )
ئێمە پێش هەر زانکۆیەکی دیکە لە ١٨ی نیسانی ٢٠٢٠ بە ئەلیکترۆنی ( بە شێوەی ئۆنلاین) وەکو یەکەمین ئەزموون لە هەموو فاکەڵتیی و بەشەکان خوێندنمان دەست پێکردەوە و تا دوای جەژنی رەمەزان بەردەوام بووین و ئەزموونێکی گەورەمان بەڕێکرد کە تیایدا بەشی هەرەزۆری قوتابیان و مامۆستایانمان شارەزایی تەواوی فێربوونی ئەو مۆدێلە بوون. نەماویست تا مانگی تەمووز لە خۆڕا چاوەڕوان بین و هیچ نەکەین!



ئەو ئەزموونە بووە بناغەیەکی باش بۆ دۆخی ئێستا کە دیسان تەوژمێکی ترسناکی کۆرۆنا ڕووی لە کوردستان و دونیا کردۆتەوە.
کە هاوین هات، ئێمە بێخەم دانەنیشتین و چاوەڕوانی قەدەرمان نەکرد. نەک ئامادەکاری خۆمان تەواو کرد بۆ ئەوەی لە کاتی خۆی بە ئەلیکترۆنی دەوام دەست پێ بکەینەوە، بەڵکو ئامادەیی خۆشمان ڕاگەیاند کە هاوکاری هەر زانکۆییەکی دیکەش بکەین بۆ ئەوەی لە هاویندا ئامادەکارییەکان تەواو بکرێن ( بە فەرمی ئەو ئامادەییەمان داوەتە وەزارەتی خوێندنی باڵا و تواناشمان هەبوو ئەو هاوکارییە پێشکەش بکەین).
بۆ ساڵی نوێی خوێندن کە وەزارەت دەرفەتی دایە زانکۆکان لە ٢٠ی ئەیلول تا ٤ی ئۆکتۆبەری ٢٠٢٠ هەر زانکۆیەک ئامادەییە دەست بە ساڵی خوێندن بکات، ئێمە لە ٢٠ی ئەیلولی ٢٠٢٠ ەوە بە سیستمی ئەلیکترۆنی دەستمان بە خوێندن کردۆتەوە و ئامادەکاریمان کردووە تا بە گروپی بچووک بچووک ئەوانەی پێویستیان بە تاقیگەکان هەیە لە کۆتایی مانگی یانزە بە خۆپارێزییەوە بگەڕێنەوە کەمپ و ئەوانی دیکە هەر بە ئەلیکترۆنی بەردەوام بن، وەکو بەشێک لە سیستمی خوێندنی ئاوێتە.
هەندێ لە زانکۆکانی دیکە لە ٤/١٠ ەوە قوتابیانیان هێنایەوە ناو کەمپ و دۆخێکی نوێیان دروست کرد. چاوەڕوان کراو بوو کە ئەو بابەتە لە دەست دەردەچێت بە تایبەت کە کولتوری خۆپارێزی لە وڵاتی ئێمە لاوازە و بەشە ناوخۆییەکان هی ئەوە نین لە سەردەمی کۆرۆنادا خەڵک تێکەڵاو بکرێن. ¬¬وەکو ئاگادارین دۆخی هەندێ زانکۆ بە هۆی هێنانەوەی قوتابیان بۆ ناو کەمپ بێ ئامادەکاری و پێگیر نەبوون بە ڕێنماییەکان مەترسی دروستکردووە لە بڵاوبوونەوەی زیاتری ڤایرۆسەکە، بۆیە ئەمڕۆ لێژنەی باڵای پارێزگای هەولێر ناچاربووە داوا لە وەزارەتی ناوخۆ بکات کە داوا لە وەزارەتی خوێندنی باڵا و وەزارەتی پەروەردە بکرێت تا پێداچوونەوە بەو بڕیارانەیان بکەن. پێشبینی دەکرێت بڕیاری هێنانەوەی قوتابیان بۆ ناو کەمپ هەڵپەسێردرێت و خوێندن بکرێتەوە ئەلیکترۆنی. ئایا ئامادەکاری بۆ ئەلیکترۆنی کراوە، کە پێویستی بە ڕاهێنانی مامۆستایان و ئاشنایەتی قوتابیان هەیە؟ ئەمەیان نازانم و نامەوێ کۆمێنتم هەبێت.
ئەوەی لێرەدا جێگای شانازییە ئەو بڕیارانەیە کە لە ئەنجومەنی زانکۆی سۆرانەوە دەدرێن و تیمی ئیداری و مامۆستایان ماندوو دەبن و ڕەنجەکە بە هاوینیش دەکێشن بۆ ئەوەی کەمتەرخەمی نەکەین و نەبینە هۆکاری توشبوونی کچان و کوڕانمان.
قسەکە لە سەر ئەوە نیە کە خوێندنی ئەلیکترۆنی چەند بژاردەیەکی باشە و ئایا بەدیلی خوێندنی ناو کەمپە؟ چونکە بە لای ئێمە گیانی قوتابیەکانمان و کەس و کاریان گرنگترە لە کوالیتی خوێندن. ئەو دۆخەش تەنیا لێرە نیە و ئەو ڕێوشوێنانە لە سەر ئاستی دونیا گیراونەتە بەر. لە گەڵ ئەوەش من وەکو مامۆستایەک کە خۆشم لەو سیستمە وانە دەڵێمەوە، جیاوازییەکی زۆر گەورە بەدی ناکەم لە فێربوون و گواستنەوەی مەعریفە و بەشکردنی زانیاری لە نێوان قوتابیان و مامۆستادا. وێڕای هەموو ئەو کەموکوڕیانەی بە هۆی دۆخی دارایی خەڵک و لاوازی ئینتەرنێت لە هەندێ ناوچە، گرنگ ئەوەیە کە بڕیارەکانمان لەسەر بنەمای خوێندنەوەی دروست بۆ دۆخەکە دەدرێن و ژیانی قوتابیانمان پاراستووە. لە پاڵ ئەمەش هەموومان پێکەوە فێری ئەزموونێکی نوێی کارکردن بووین کە ئەگەر ئەو دۆخە نەبوایە بە ئاسانی ئەو ئەزموونەمان وەرنەدەگرت. هەر بۆ نمونە لە ١٩ و ٢٠ی ئۆکتۆبەر لە هەفتەی ڕابردوو، ئێمە کۆڕبەندێکی نێودەوڵەتی گەورەمان ئەنجامدا بە ئۆنلاین کە پسپۆر و توێژەری گەورە لە چەند کیشوەرێک بەشداریان کرد بە بێ ئەوەی لە ماڵی خۆیان بێنە دەرەوە. ئەگەر ئەو مۆدێل و ڕاهێنان و شارەزاییە نەبوایە، بێگومان هەزاران دۆلار پێویست بوون تا چالاکی زانستی ئاوا لە ناو کەمپ ئەنجام بدرێت.
لێرەدا دوا پەیام بۆ قوتابیانی ئازیزی زانکۆی سۆرانە کە هەندێکیان لە سەرەتای مانگی ئۆکتۆبەر کەوتبوونە ژێر بڕیاری بەپەلەی هەندێ زانکۆی ئازیزی دیکە لە هێنانەوەی قوتابیان بۆ ناو کەمپ، ئەو کاتیش پێمان گوتن کە دۆخەکە بەردەوام نابێت و ئەو ڕێگایەی زانکۆکەی ئێوە لەسەری دەڕوات، ڕێگا ڕاستەکەیە لە دۆخی ئێستادا.
خۆزگە دۆخی کۆرۆنا بە ئاسانی تێپەڕ دەبێت و سبەی دەگەڕێینەوە ناو کەمپ، بەڵام کە ئەمە ڕوونەدات و وا زووش ڕوو نادات، ژیانی ئێوە و مامۆستایان گرنگترە لە هەموو شتێک.
ئەوەش بەرنامەیەکی دیکە کە باسمان لەوە کردبوو هێنانەوەی قوتابیان بۆ ناو کەمپ لە دۆخی ئێستادا یاریکردنێکی مەترسیدارە بە ژیانی خەڵک.
هەمووتان تەندروست و سەلامەت بن و کورستانیش ئاوەدان و پارێزراوی خودا بێت.

Thursday 2 July 2020

خانەنشینی ئێمە و ئەوان



هێمن میرانی
وەکو پێناسە، موچەی خانەنشینی بریتیە لە بڕێک پارە کە دوای گەیشتن بە تەمەنی خانەنشینی وەری دەگریت لە بەرامبەر ئەو خزمەتەی پێشکەشت کردووە، و ئەو بڕەش کۆکراوەی ئەو بەشدارییەیە کە لە ساڵانی خزمەت مانگانە لە موچەکەت دەبڕدرا بۆ ئەوەی دواتر لە کاتی گەیشتن بە تەمەنی خانەنشینی وەریبگریتەوە.
لە هەندێ سیستم، دەوڵەت هاوکاری ئەو کەسانە دەکات کە دەگەنە تەمەنی خانەنشینی ئەگەر بەشداری پێویستیشیان لە کاتی خزمەتدا بە بڕە پارەی دیاریکراو نەکردبێت. ئەرکی دەوڵەتە رێگا نەدات هاووڵاتییەکانی لە تەمەنی پیریدا لە بارێکی دارایی خراپدا بژین.
لە کوردستان بە داخەوە ئەو بابەتەشمان بە سیاسی کرد. پارلەمانتارە بەڕێزەکان دوو یاسایان بۆ خانەنشینی پلە تایبەتەکان و خۆیان دەرکرد کە راستەوخۆ دوای تەواو بوونی ٤ ساڵی خزمەت، بە موچەیەکی یەکجار گەورە خۆیان و پلە تایبەتەکانیان خانەنشین کرد، ئینجا تەمەنیان هەرچەند بێت یان ئەگەر پێشتر هیچ خزمەتێکیان پێشکەشی کەرتی گشتی کردبێت یان هیچ بڕە پارەیەکیان بۆ سندوقی خانەنشینی دانابێت یان نا. ئەمە بە یاسا کراوە، بەڵام ناکرێت بگوترێت کارێکی باش و ئاسایی بووە.
ئێستا بە یاسای چاکسازی ژمارە ٢ی ساڵی ٢٠٢٠ ئەو یاسایانەی جاران ڕاگیران بەڵام بە هۆی بڕگەیەکی یاسای چاکسازی دیسان بۆ بەرژەوەندی ئەو بەڕێزانە خانەنشینی کردۆتە ئارەزوومەندانە. بەمە ئەندامانی بەڕێزی پارلەمان خۆیان خستۆتە بەر جنێو و دوعای خەڵک. لە لایەکی دیکە خۆیان خستۆتە زاویەکی یەکجار ناشرین کە وازهێنان لەو خانەنشینیە، کە کەموێنەیە لە دونیا لە ناعەدالەتی، ئەمڕۆ بۆتە دەستکەوت و خۆهەڵکێشانی سیاسی.

خۆزگە خۆتان ئارەزوومەندانە ئەو دەقەی یاسای چاکسازیش هەموار بکەن کە ئەمڕۆ ئێوەی خستۆتە نێو هەڵوێستێکی ناخۆشەوە. ڕاستەکە ئەوەیە کە ئەوەی نەگاتە تەمەنی خانەنشینی، ناکرێ خانەنشین بکرێت و ببێتە بارگرانی لەسەر دارایی دەوڵەت

بەڕێزینە:
ئاشکرایە کە خانەنشینی پێویستە لە تەمەنێکی گونجاو، دوای ساڵانێکی زۆر و دیاریکراو لە خزمەت، هەروەها دوای ئەوەی ئەو هەموو ساڵە، مانگانە پارە دادەنێی لە موچەکەت بۆ خانەنشینی، ئینجا وەکو پرەنسیپە گشتییەکە دەبیە شایەنی خانەنشین بوون لە کەرتی گشتی. خۆزگە خۆتان ئارەزوومەندانە ئەو دەقەی یاسای چاکسازیش هەموار بکەن کە ئەمڕۆ ئێوەی خستۆتە نێو هەڵوێستێکی ناخۆشەوە. ڕاستەکە ئەوەیە کە ئەوەی نەگاتە تەمەنی خانەنشینی، ناکرێ خانەنشین بکرێت و ببێتە بارگرانی لەسەر دارایی دەوڵەت
هەرچەندە حکومەت زیرەکانە بە ڕێنمایی ژمارە ١٣ی ساڵی ٢٠٢٠ کە لە ٢٩ی حوزەیران دەرچوو، موچەی خانەنشینی پلە باڵاکانی تا ئاستێکی باش کەمکردۆتەوە، بەڵام هێشتا ئێوەی بەڕێز ئەندامانی پارلەمان و پلە تایبەتییەکانی لە دەمی خەڵک رزگار نەکردووە.
بەڕێزینە:
دەکرێ موچەی خانەنشینی فەرمانبەرێکی ئاسایی و ئێوەی بەڕێز و پلە تایبەتەکانی دیکە جیاواز بیت تا ئاستێکی مەعقول، بەڵام ئەوەی تا ئەمڕۆ هەبووە ناعەدالەتی بووە تا حەوت تەبەقەی ئاسمان.


Saturday 20 June 2020

ئاوارەبوون لە زیادبووندایە


ئەوانەی لە ماڵ و وڵاتی خۆیان دەردەکرێن پێیان دەگوترێ ئاوارە، پەنابەر، پەناهەندە. لە زمانی ئینگلیزی دەستەواژەکانی ئاوارە Refugee بۆ ئەوانە بەکار دەهێندرێ کە وڵاتی خۆیان بەجێ دەهێڵن و دەڕۆنە وڵاتی دیکە، ئاوارەی ناوخۆیی IDP کورتکراوەیە بۆ ئەو خەڵکانە لە ناوخۆدا شوێنگۆڕ کراون، هەروەها پەنابەر Asylum-seeker ئەوانەن کە لە وڵاتێکی دیکەدا بە هۆکاری مرۆیی یان سیاسی داوای مافی مانەوە و پەنا دەکەن. ئەمڕۆ ٢٠ی حوزەیرانە و رۆژی جیهانی ئاوارەکانە. بە گوێرەی نوێترین داتای بەراوردکاری کە کۆمیسیۆنی پەنابەرانی نەتەوە یەکگرتووەکان UNHCR بڵاوی کردۆتەوە، لە ساڵی ٢٠١٢ ەوە تا ئەمرۆ ڕێژەی ئاوارەبوون لە بەرزبوونەوەیەکی خێرادایە بە جۆرێک لە ساڵی ٢٠١٢ دا ٤٢.٧ ملیۆن کەس ئاوارەبوون بە هەموو جۆرەکانی و لە کۆتایی ساڵی ٢٠١٩ ئەو ڕێژەیە بۆ ٧٩.٥ ملیۆن کەس بەرزبۆتەوە.


 لەم ڕێژەیە ژمارەیەک خوشک و برای ئێمە هەن کە هەم لە ناوەخۆدا بە هۆکاری جیاواز ئاوارەکراون، هەم لە وڵاتانی دیکە بونەتە پەنابەر و داوای مافی مانەوەیان کردووە. 
ئەو کاتەی لە بەریتانیا بووم، کوڕە کوردێک نامەیەکی بۆ ناردم و دڵپڕی خۆی بۆ باسکردم لە غەریبی. مرۆڤ لە غەریبی رووبەرووی دوو کێشەی گەورە دەبێتەوە کە بە ئینگلیزی پێی دەڵێن Homesick واتە غەریبی نیشتیمان، ئەوەی دیکە پێی دەڵێن Culture shock شۆکی کولتووری کە هەست دەکەیت هەموو شتێک لەوەی تۆ لەسەری ڕاهاتوویت جیاوازە. ئەو برادەرە لە نامەکەیدا بە بێ ئەوەی ئەو دوو کێشە گەورەیە بزانێت نیشانەکانی بۆ باس کردبووم. منیش پێم گوت کە بە ئاسایی وەریگرە چونکە ئێرە غەریبیە و کاتی پێویستە تا لە گەڵ دۆخی نوێی و دووری نیشتیمان ڕا دێیت. 
زۆر بە جوانی دواتر بۆی نوسیبووم:
"برام، ئەو کاتەی من لە کوردستانیش بووم هەر غەریب بووم!"

 هۆکارەکانی نامۆبوون و غەریب بوون لێرە زۆر زۆرن، پلانی جددی و ئازایەتی گەورەی دەوێ هەستی غەریب بوون لە نیشتیمانی خۆت کەمبکاتەوە. 

هێمن میرانی
٢٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٠
رۆژی جیهانی ئاوارەیی

Friday 10 January 2020

دەربارەی چاکسازی



دەربارەی چاکسازی
پارلەمان نوێنەری خۆیەتی یان خەڵک؟
نامەیەکی کراوە لە دۆخێکی ئاڵۆزدا


هێمن میرانی
چاکسازی و بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و بێدادی پرۆسەیەکی گشتگیر و گرنگە و تەنیا لە دەستکاریکردنی موچە و دەرماڵە و خانەنشینی پلە باڵاکان کورت ناکرێتەوە، بەڵام چونکە پڕۆژە یاساکەی ئێستا زیاتر هەڵوەستەی لەسەر ئەم پرسە کردووە، منیش هەندێ سەرنجی خۆم دەخەمە روو:
یەکەم: ماوەیەکە لە گەڵ ژمارەیەک پارلەمانتاری بەرێز لەسەر خەتم دەربارەی پڕۆژە یاساکە و لەوێش رای خۆمم پێیان گوتووە. هەست دەکرێ دوو دڵیەکی گەورە لە ئارادایە لە دەستبەردان لەو ئیمتیازە زۆرەی بە ناوی خانەنشینی بە یاساکانی ژمارە ١٢ و ١٣ ی ساڵی ١٩٩٩ بە وەزیران و ئەندامانی پارلەمان بەخشراوە. ئێستاش تەنانەت دەنگۆی رێکەوتنی هەمووان هەیە ( نازانم ئەمە چەند راستە) لە سەر هێشتنەوەی ئەو ئیمتیازاتانە بۆ خۆیان لە کاتێک ئەوان نوێنەری خەڵکن لە پارلەمان نەک نوێنەری خۆیان. رای گشتی بە تەواوی لە گەڵ ئەوەیە ئەو ناعەدالەتیە گەورەیەی لە نێوان خانەنشینی پلە تایبەت و باڵاکان لە گەڵ خانەنشینی فەرمانبەرانی دەوڵەت هەیە نەمێنێ، بۆیە ئەگەر پارلەمان دژی رای گشتی هەڵسوکەوت بکات یەکێک لە وەزیفە گەورەکانی خۆی لە دەست دەدات کە نوێنەرایەتی کردنی بەرژەوەندی گشتیە.
دووەم: پارلەمانتاران باش دەزانن کە داهات و بودجەی کوردستان زۆر زۆر کەمترە لەو پارەیەی لەبەر دەستی بەغدایە. بۆیە ئەگەر ئەوە پێوەر بێ، نابێ لەو یاسایەدا ئیمتیازێکی زیاتر لەوەی بە پارلەمانتارانی بەغدا دوای تەواوبوونی ئەرکەکانیان دەدرێ، بۆ خۆیان بهێڵنەوە. ئاشکرایە لە بەغدا خانەنشینی پارلەمانتار و پلە باڵاکان هەڵوەشاوەتەوە. لێرەش ئەو بەڕێزانەی پۆستی باڵا وەردەگرن دەبنە فەرمانبەری پلە باڵای دەوڵەت و دوای تەواوبوونی ئەو ئەرکەیان دەبێ یان بگەڕێنەوە شوێنەکانی پێشوویان یان ئەگەر گەیشتنە تەمەنی خانەنشینی ئەو ساڵانەی خزمەتیان لەو پۆستانە بۆ حساب بکرێ و وەکو هەر فەرمانبەرێکی دیکە خانەنشین بکرێن. ئەگەر ئەوە روو نەدات ئێوە هەرگیز بیرتان بۆ ئەو فەرمانبەرانە ناچێ کە دوای لایەنی کەم ١٥ تا ٢٥ ساڵ خزمەتکردن ئێستا بە چەند مانگێک جارێک ٢٠٠ هەزار دیناریان وەکو سەدەقە پێ دەدەن، کە ئەمە شەرمەزارییەکی یەکجار گەورەیە.
کەواتە کورت و پوخت:
1. هەموومان داوا دەکەین کە خانەنشینی پارلەمانتار و وەزیر و وەکیل وەزیر و بەڕێوبەری گشتی و هتد وەکو پرەنسیپ دوای تەواوبوونی ئەرکەکانیان نەمێنێ. ئەوەی گەیشتە تەمەنی خانەنشینی ئەو ساڵانەی خزمەتی بۆ حساب دەکرێ و بە گوێرەی یاسای گشتی خانەنشینی، نەک هیچ یاساییەکی تایبەت کە بۆ خۆتان داتانهێناوە، خانەنشین دەکرێ. یاساکانی ١٢ و ١٣ ی ساڵی ١٩٩٩ و هەر یاسایەکی دیکە کە ئیمتیازی تایبەتی بەو خەڵکانە بەخشیووە دەبێ هەڵبوەشێتەوە.
2. دەستکاری کەمترین موچەی فەرمانبەران بکرێ کە خانەنشین دەبن بە جۆرێک رەوا نیە کەس لە ٤٠٠ هەزار دینار وەکو ئەوەی بەغدا کەمتر وەربگرێ. ئێوەی بەڕێز بیهێننە بەرچاوی خۆتان کە ٤٠٠ هەزار دینار بەشی چی دەکات؟ ئەگەر هیچ ئەی ئەو ٢٠٠ەی ئێستا چ بۆ هاووڵاتیەکی ماندوو دوای ساڵانێکی زۆری خزمەت دابین دەکات..
بەڕێزینە:
لە هەستیاری ئەو دۆخە بگەن کە لەو ناوچەیە دەگوزەرێ!!! خەڵکی کوردستان لەو خۆپیشاندەرانەی بەغدا ترسنۆکتر نین لەوە کەمتر قەبوڵ بکەن، دۆخی ئابوری کوردستان لە هی بەغدا باشتر نیە ئێوە لەسەر ئیمتیازاتی خۆتان رێک بکەون و حسابی بەرژەوەندی گشتی کە گوایە ئێوە نوێنەرایەتی دەکەن، نەکەن.
#نابۆخانەنشینی_پلە_باڵای_وەزیر_و_پەرلەمانتار

بەرەو کوێ دەڕۆین؟

سوپاس بۆ سایتی سبەی

وتارەکە لەم لینکەدا هەیە
https://www.sbeiy.com/Dreje_birwra.aspx?jimare=2234

دیوانی وه‌زاره‌تی ناوخۆ: ئەو شوێنانەی کامێرای 'پۆینت تو پۆینت'یان تێدایە 90% رووداوی هاتووچۆ تێیاندا کەمبووەتەوە

به‌ڕێوه‌به‌ری گشتیی دیوانی وه‌زاره‌تی ناوخۆی هەرێمی کوردستان دەڵێت، "زۆرینەی تاوان و دزیکردنەکان بە ماتۆڕسکیلی بێ سەرەتا ئەنجام دەدرێن&...